Cüce tenya (Hymenolepis nana)

Cüce tenya olarak bilinen Hymenolepis nana, Cestoda sınıfına ait Hymenolepididae ailesinden bir tenya türüdür. Hymenolepis’in dünya çapında yaygın iki türü bulunmaktadır. Bunlar; Hymenolepis nana ve Hymenolepis diminuta’dır. Bu iki tür de insanları enfekte edebilmektedir. Hymenolepis diminuta enfeksiyonu, insanlarda Hymenolepis nana’ya kıyasla daha az görülür çünkü esas olarak sıçan ve fare parazitidir. Cüce tenya, 1-4 cm uzunluğunda, 1 mm genişliğinde küçük ve iplik benzeri bir tenyadır. Cüce tenya yumurtaları renksizdir ve iki tabakalı bir kabuğa sahiptir. İç zarın iki ucunda birer çıkıntı vardır. Bu çıkıntılardan çıkan flamentler (ipliksi yapılar) kabuğun iki zarı arasında uzanırlar. En iç kısımda bulunan onkosfere (Sestodların yumurtalarında üç çift çengel taşıyan larva) sahiptir (Şekil 2).

**Şekil 1.** ×40 görüntüsü altındaki dışkı örneğinde *Hymenolepis nana* **(sağda)** ve *Hymenolepis diminuta’nın* **(solda)** yumurtaları görünmektedir.

Cüce tenya, tropik ve subtropik bölgelerdeki çocuklarda, özellikle sanitasyonunun yetersiz kalması veya eksik olduğu kırsal bölgelerde ve içme suyundan yoksun topluluklarda yaygındır.

Cüce tenyanın, insan veya kemirgenlerin dışkısı ile kontamine olmuş sulardaki yumurtaların veya yiyeceklerin tüketilmesiyle insanları enfekte ettiği bilinmektedir. Buna ek olarak, gastrointestinal sistemde yetişkin solucanlara dönüşen sistiserkoid (Hymenolepis ve Dipylidium türlerinin yaşam döngüsünde görülen ve bir kuyruk kısmı ile iyi gelişmiş bir skoleksten (Bağırsak şeridinin baş kısmı) oluşan evrim dönemi) aşamalarını içeren eklembacaklıların kazara yutulması ile de enfekte olabilmektedir. Ayrıca, Hymenolepis nana insandan insana doğrudan bulaşabilen bir sestoddur ve otoenfeksiyon (Parazit konağı terk etmeden, parazitin genç formlarının oluşturduğu reenfeksiyon) meydana gelmektedir. Bu durum, bağışıklığı baskılanmış hastalarda enfeksiyonun prognozuna etki olabilecek bir özelliktir.

Cüce Tenyanın Yaşam döngüsü

Cüce tenyanın iki tip yaşam döngüsü vardır. Bunlar; direkt (düz) ve indrekt (çapraşık)’tir. Direkt (düz) evrimde; Hastaların dışkısı ile bulaş sonucu oluşur. Cüce tenya yumurtaların ince bağırsak villuslarında sistiserkoid oluşmaktadır ve ardından konakçının bağırsağında olgunlaşmaktadırlar. Çapraşık (indirekt) evrimde; yumurtalar pireler yardımıyla alınmakta ve pirenin vücudunda sistiserkoid oluşmaktadır. Rastlantı sonucu ile pireyi yutan insanın bağırsağında erişkin helmint meydana gelmektedir. Bu iki tür döngüde , Cüce tenyanın dünya çapında kolay yayılıma sahip olmasını ve kitlesel enfeksiyon vakalarını açık bir şekilde göstermektedir. Ara konağa ihtiyaç duymadan yaşam döngüsünü ince bağırsakta tamamlayabilmektedir ve bu özelliği ile tenyalar arasında benzersizdir.

**Şekil 3.** *Hymenolepis nana*‘nın yaşam döngüsü. GT: Gastrointestinal sistem. **ES:** bağırsak dışı yerler. **mc:** metasestod (bir ara konakta bulunan tenyanın larva aşaması). **eg:** yumurta. **ad:** Yetişkin evresi

**Hymenolepiasis (Hymenolepis nana enfeksiyonu)**

1851 yılında, mısırın başkenti olan Kahire’de bir çocuğun ince bağırsağında hymenolepiasis (himenolepiyaz) olarak adlandırılan bir helmint enfeksiyonunu ile tanımlanmıştır. Hymenolepiasis, Hymenolepis cinsine ait cestodların neden olduğu bir hastalıktır. Cüce tenya, özellikle çocukları etkileyen bir insan tenyasıdır ve maksimum insidansı 5 ila 10 yaş arasındadır. Ancak erişkinlerde de görülmüş örnekleri bulunmaktadır. İnsanlar, bu paraziti bağırsağında barındırarak enfeksiyon kaynağı olurlar ve enfekte insan dışkısı, enfeksiyonun ana kaynağı olmaktadır. Fare, keme ve hamsterlarda bulunan parazitin varyeteleri (en az bir morfolojik özellik bakımından türden ayrılan, türün yayılış alanı içerisinde küçük veya büyük gruplar halinde bulunan topluluktur) de insanlarda enfeksiyon oluşturabilmektedir. Enfeksiyonların çoğu asemptomatiktir ve kuluçka süresi 15-40 gün arasında değişmektedir.

Hymenolepiasis Klinik Bulgular

Enfeksiyonda klinik bulgular ve patolojik değişiklikler parazit sayısına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Az sayıda olduklarında genellikle semptom görülmez. Sayılarının fazla olması durumunda bağırsak duvarında kanamalara, lezyonlara ve alerjik reaksiyonlara neden olmaktadırlar. Çocuklarda karın ağrısı, ishal anemi, uykusuzluk ve baş dönmesi gibi belirtiler klinik bulgular arasındadır.

Sonuç olarak, özellikle çocuklarda yaygın bir enfeksiyondur. Sanitasyon ve kişisel hijyenin yetersiz olduğu alanlarda yaşayan kişilerde görülmektedir. Kişisel hijyene önem vererek, parazitin bulaşmasında pirelerin de rolünün büyük olduğunu dikkate alarak bu parazitlerden korunabiliriz.

Referanslar:

Goudarzi, F., Mohtasebi, S., Teimouri, A., Yimam, Y., Heydarian, P., Sangani, G. S., & Afshar, M. J. A. (2021). A systematic review and meta-analysis of Hymenolepis nana in human and rodent hosts in Iran: a remaining public health concern. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases, 74, 101580.
Al-Mekhlafi, H. M. (2020). The neglected cestode infection: Epidemiology of Hymenolepis nana infection among children in rural Yemen. Helminthologia, 57(4), 293.
López-Angulo, G., Verdugo-Gaxiola, S. E., Montes-Avila, J., Díaz-Camacho, S. P., Miranda-Soto, V., Salazar-Salas, N. Y., & Delgado-Vargas, F. (2021). Bioguided isolation of N-malonyl-(+)-tryptophan from the fruit of Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth. that showed high activity against Hymenolepis nana. Natural Product Research, 35(4), 593-599.
Singh, C., Sharma, B., Aneja, A., Lal, S. B., & Khurana, S. (2020). Coinfection with Hymenolepis nana and Hymenolepis diminuta infection in a child from North India: A rare case report. Tropical Parasitology, 10(1), 56. (Şekil 1 ref)
Macchiaroli, N., Cucher, M., Kamenetzky, L., Yones, C., Bugnon, L., Berriman, M., … & Rosenzvit, M. C. (2019). Identification and expression profiling of microRNAs in Hymenolepis. International journal for parasitology, 49(3-4), 211-223.
Galan-Puchades, M. T. (2015). Hymenolepis nana vs. Taenia solium life cycle. Parasite Immunology, 37(8), 429-429.
Hench, J., Cathomas, G., & Dettmer, M. S. (2017). Hymenolepis nana: A case report of a perfect IBD camouflage warrior. Medicine, 96(50).
Muehlenbachs, A., Bhatnagar, J., Agudelo, C. A., Hidron, A., Eberhard, M. L., Mathison, B. A., … & Zaki, S. R. (2015). Malignant transformation of Hymenolepis nana in a human host. New England Journal of Medicine, 373(19), 1845-1852.

Ana Görsel: Yuri (2014), Hymenolepis nana http://thunderhouse4-yuri.blogspot.com/2014/12/hymenolepis-nana.html

Şekil 2: https://www.flickr.com/photos/64939877@N03/