Hayati Gelişme; Hayvandan İnsana Organ Nakli
Ksenotransplantasyon, insan olmayan bir hayvan kaynağından alınan canlı hücrelerin, dokuların veya organların bir insana naklini ifade eder. Ksenotransplantasyon, klinik organ nakli için sayısız organ ve hücre tedariki olanağı sunar, böylece şu anda nakil bekleyen hastalar için engel teşkil eden insan dokusu eksikliğine bir çözüm yöntemidir. Naklin daha basit ve ilk örnekleri 17. ve 20. yüzyıllar arasında çeşitli hayvan türlerinden insanlara yapılan kan transfüzyonu ve deri nakli olarak önümüze çıkar.
Fotoğraf: BJCVS
Sonraki yıllarda hastalara bir şans olması için daha komplike olan nakiller yapılacaktır ki bunlardan ilki 1964 yılında James Hardy tarafından bir şempanze kalbinin aktarıldığı nakildir. Ancak şempanze kalbi, dolaşımı destekleyecek kadar büyük olmadığı için birkaç saat içinde iflas etmiştir. 1966’da ilk defa şempanzeden insana karaciğer naklini gerçekleştiren Thomas Starzl o yıllarda bir dizi nakil gerçekleştirse de kalıcı başarı elde edemezken; 1992’de de bir babunun karaciğerini nakletmiş ve hasta naklin ardından 70 gün daha hayatta kalabilmiştir. Leonard Bailey ise 1983’te Baby Fae olarak bilinen bir kız çocuğuna babun kalbi nakletmiş; Baby Fae’deki cerrahi operasyon teknik olarak başarılı olsa da hastayı 20 gün sonra kaybetmişlerdir. Dünyanın ilk domuzdan insana kalp nakli ise, Maryland Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde gerçekleştirilmiş ve kısa vadeli iyi bir sonuç elde edilmiştir. Ancak hastanın durumu kötüleşmeye başlamış ve nakil ameliyatından iki ay sonra 9 Mart 2022’de ölmüştür.
Ksenotransplantasyonun çıkış noktası
1960’larda Keith Reemtsma o zamanlar Louisiana’daki Tulane Üniversitesi’nde insan dışı primat böbreklerinin insan alıcılarda işlev görebileceğini ve dolayısıyla böbrek yetmezliği için başarılı bir tedavi olabileceğini varsaymıştı. O zamanlar, ölen insanlardan böbrek tedarik etmek son derece sınırlıydı ve diyaliz henüz mümkün değildi. Bu nedenle, Reemtsma’nın görüşüne göre, insan olmayan türlerden organlar elde edilmediği sürece hasta için ölüm kaçınılmazdı. İnsanlarla yakın evrimsel ilişkisi nedeniyle şempanzeyi organ kaynağı olarak seçmiş, 13 nakil gerçekleştirmiş ancak nakillerin çoğu ya reddedilme ya da enfeksiyon nedeniyle 4 ile 8 hafta içinde başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bununla birlikte, Reemtsma’nın hastalarından biri 9 ay yaşamış, öğretmen olarak işe dönmüş ve aniden yere yığılıp ölene kadar sağlıklı kalmıştır.
İlk başarılı böbrek nakli
New York Üniversitesi Langone Hastanesi’ndeki cerrahlar bir hayvandan alınan organı insan vücuduna başarıyla naklederek dünyada bir ilki başardı. Yeni gelişme, hayat kurtaran nakiller için hayvan organlarını kullanma hususunda önemli bir adımı temsil ediyor. Domuz hücrelerinde bulunan insan vücuduna yabancı bir şeker molekülü organ reddine sebep olduğu için dişi bir domuzun rahmine, genetiği değiştirilmiş bir domuz embriyosu yerleştirilmesinin ardından dişi domuz insanlarla daha uyumlu, değiştirilmiş bir bağışıklık sistemine sahip bir domuz yavrusu verdi. Yavru domuz yetişkin hale gelince cerrahlar böbreği insan alıcıya bağladı. Nakil işleminin ardından böbreğin hastayla uyumu üç gün boyunca gözlemlendi. Araştırmayı yöneten organ nakli cerrahı Dr. Robert Montgomery, nakledilen böbreğin işlevlerinin oldukça normal göründüğünü söyledi. Montgomery, ayrıca böbreğin, nakledilen bir insan böbreğinden beklenilen miktarda idrar ürettiğini ve organ reddine dair hiçbir kanıt bulunmadığını açıkladı.
Fotoğraf: NPR
Neden domuz?
Babun ya da şempanzeye göre domuzların yetiştirilmesinin daha kolay, hamilelik süresinin daha kısa, yavru sayısının daha fazla, yetişkin organ boyutunun daha yeterli ve bakım maliyetinin önemli ölçüde düşük olması gibi nedenlerle bilim insanları genellikle domuz organlarının, organ kıtlığı krizini ortadan kaldırmak için en iyi kaynak olduğuna inanmaktadırlar.
Türkiye’de hayvandan insana organ nakli mümkün mü?
Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik cerrahı Prof. Dr. Ömer Özkan araştırma çalışmalarına başlandığını belirtirken “Bir domuzun kalbini alıp nakledemiyorsunuz tabi ama bunu nasıl yapacaksınız ya da uyumlu olmayan bir dokuyu nasıl uyumlu hale getirebilirsiniz gibi çalışmalar yapılacak” şeklinde ifade etmiştir.
Kaynaklar:
1: https://www.fda.gov/vaccines-blood-biologics/xenotransplantation
2: https://turkjnephrol.org/Content/files/sayilar/366/169-175.pdf
3: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3246856/
6: http://bhim.akdeniz.edu.tr/turkiyede-hayvandan-insana-organ-nakli-mumkun-mu/
