Model organizma olan karındanbacaklılar: Deniz tavşanları (Aplysia)
Deniz tavşanları diğer karındanbacaklılardan farklı olarak körelmiş ve düz bir sırt kabuğuna (Parapodia) sahiptir. Kireçlenmiş bir kabuğunun olmaması nedeniyle deniz tavşanlarının görünümü sümüklü böcekleri andırmaktadır. Parapodia bazı türlerde o kadar büyüktür ki bu sayede onları su altında tıpkı bir yüzgeç gibi çırpabilirler. Deniz tavşanlarının başının üst kısmında ve gerdanlarının önünde küçük, sivri uçlu siyah gözleri vardır. Gözleri olmasına rağmen, gözleriyle değil dokunaçları ile dış tehditleri algılayan bu canlılar yiyecekleri de bu dokunaçlar sayesinde kolay bir şekilde bulabilirler. Ek olarak, bu canlılar kırmızı algler olan deniz makroalgleri ile beslenirler..
Çoğu deniz tavşanı türü farklı yosun türlerinin bulunduğu subtropikal ve tropikal gelgit bölgelerinde yaşar. Günümüzde 37 deniz tavşanı türü tespit edilmiştir ve yaygın bir dağılıma sahiptir ki içlerinden bir tür (A. punktata) Kuzey Kutup Dairesi’nde dahi görülebilmektedir. Avustralya’da görülen A.gigantea’nın boyutları birkaç santimetreden 60-70 cm’ye kadar değişebilir. 15.9 kg’lık ağırlığa erişebilen ve Kaliforniya’da görülen A.vicaria ise ortalama bir köpek boyutlarında olabilmektedir.
Birçok deniz tavşanı türü, rahatsız edildiğinde insanlar için zehirli olduğu düşünülen mor bir mürekkep salgılar. C.Darwin, bunun “keskin batma hissine” sebep olduğunu yazmıştır. Bu mürekkep, kıyafet ve elle temasta leke bıraksa da insanlar için zararsızdır. Kendilerini korumak için avcılara karşı kullanılan bu kimyasal madde sayesinde deniz tavşanlarının çok az doğal avcısı bulunmaktadır.
Fotoğraf: Wisnu Purwanto
Literatürde bir hayvan için yapılan en eski tanımlamaya sahip canlılardan biridi deniz tavşanlarıdır. Gaius Plinius tarafından yazılar Historia Naturalis‘de bu tanımlama (M.S) yer almaktadır. Ayrıca kemosensör dokunaçları olan gerdanlarının kulak gibi dik durmasından dolayı deniz tavşanı olarak adlandırılırlar.
Nörobilimde “model organizmalar” olarak oldukça iyi bilinen bir karındanbacaklı cinsi olan deniz tavşanları üzerinde özellikle öğrenme ve hafızanın biyolojisi üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Nöropsikiyatrist Eric Kandel, 2000 yılında nöronlarda hafıza fizyolojisi üzerine yaptığı çalışmalar sonucunda Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülünü kazanmıştır.
Kaynaklar:
1: Leonid L. Moroz, Aplysia, National Library of Medicine, 18 May 2018
2: Aplysia Linnaeus (1767), Marine Species (Web Site)
3: APLYSIA GENOME PROJECT, Broad Institute (Web Site)
4: Aplysia Biological Description , ROSENSTIEL SCHOOL OF MARINE, ATMOSPHERIC, AND EARTH SCIENCE (Web Site)
5: Aplysia punctata, Fred LECHAT (Flickr) (2018)
