Dağların kamuflaj ustası: Kar leoparı (Uncia uncia)

Fiziksel Özellikler

Ortalama yetişkin bir kar leoparının uzunluğu 1 ila 1.3 metre arasında değişirken 80 ile 100 cm kuyruk uzunluğuna sahiptir. Vücut uzunluğuna bakıldığında son derece uzun bir kuyruğa sahiptir. Bu uzun kuyruk, kar leoparlarının yaşadığı sarp ve kayalık arazide dengede kalabilmek için oldukça önemlidir. Genel olarak ortalama bir kar leoparı 25 ila 75 kg aralığında olmak üzere 35 ila 45 kg arasındadır. Türlerde belirgin bir cinsel dimorfizm yoktur, ancak erkek bireyler genel olarak dişi bireylerden biraz daha büyük olabilirler. Kar leoparlarının önemli bir özelliği de, karda yürümeye adapte olmuş ve diğer kedigillere kıyasla pençelerinin son derece büyük olmasıdır. Ön patiler arka patilerden biraz daha büyüktür ve ortalama ayak tabanı boyutu 9 ila 10 cm uzunluğunda ve 7 ila 8 cm genişliğindedir. Kar leoparlarının ayrıca, engebeli habitatlarında artan çeviklik ve zıplama kabiliyeti için uyarlanmış nispeten uzun arka ayakları vardır.

Temel kürk rengi, genellikle alt gövdede bulunan beyaz bir renk tonuyla, açık griden duman grisine ve krem ​​sarısına kadar değişebilir. Tüm vücut grimsi siyah noktalarla kaplıdır. Juvenil kar leoparları, sırtlarının ortasında, başlarının tabanından kuyruğuna kadar uzanan uzunlamasına siyah çizgilere sahiptir. Büyüdükçe ve olgunlaştıkça, bu çizgiler, sırtın merkezi boyunca iki yanal uzun halka sırası oluşturan büyük noktalara ayrılır.
Kar leoparı, yılda iki kez tüy döken uzun ve kalın tüylere sahiptir ve kış aylarında daha uzun ve kalın tüylerle bezenmektedir. Yaz aylarında, kar leoparının vücut kenarlarında yaklaşık 25 mm, karın bölgesinde ve kuyrukta ise yaklaşık 50 mm kürk uzunluğu vardır. Kış aylarında, yanlardaki kürk kabaca 5 cm, arka kısımdaki kürk 3 ila 5.5 cm, kuyruktaki kürk 6 cm ve karında 12 cm’ye kadar ulaşabilmektedir. Kalın kürklere ek olarak, soğuk ve dağlık ortamlarında ısı kaybını en aza indirmeye yardımcı olan küçük yuvarlak kulakları vardır. Yakın akraba kedigillerle karşılaştırıldığında, kar leoparı vücut boyutlarına göre çok daha büyük burun boşluklarına ve daha küçük ve daha geniş kafalara sahiptir.

Tür Biyocoğrafyası

Kar leoparları, yaklaşık 2,3 milyon kilometrekarelik geniş bir coğrafi alanda yaşarlar ve Orta Asya’nın yüksek dağ sıralarında geniş ama düzensiz bir şekilde dağılmıştır. Kar leoparları, yaklaşık 2,3 milyon kilometrekarelik geniş bir coğrafi alanda yaşar ve Orta Asya’nın yüksek dağ sıralarında geniş ama düzensiz bir şekilde dağılmıştır. Bu, tüm Himalaya dağ sisteminin yanı sıra Bhutan, Nepal ve Rusya’nın Sibirya bölgesindeki bölgeleri içermektedir. Kar leoparı, Himalayalardan güney ve batı Moğolistan’a ve Güney Rusya’ya kadar her yerde bulunabilirler, ancak yayılımın %60’ı Çin’de, özellikle Sincan ve Tibet özerk bölgelerinde ve ayrıca Sichuan, Qinghai ve Gansu eyaletlerinde bulunur.

Yaşam Alanları

Sarp ve kayalık arazilerde yaşamaktadır. Gündüz vakitlerinde dinlenmek için uçurumları ve büyük sırt vadilerini tercih ederler. Kar leoparları 900 ila 5.500 metre veya daha yüksek rakımlarda bulunabilirler ancak genellikle 3.000 ila 4.500 metre arasındaki rakımlarda alpin ve subalpin bölgelerinde yaşarlar. Kışın tercih ettikleri bir avın peşinden 900 metrelik alçak rakımlara inebilirler. Kar leoparları genellikle yoğun orman örtüsünden ve ekili alanlardan kaçınmaktadır. Ancak açık iğne yapraklı ormanların yanı sıra kurak ve yarı kurak çalılıklar, otlaklar, alpin çayırları ve çorak habitatlarla ilişkilidir.

Beslenme Alışkanlıkları

Kar leoparları etoburdur ve aktif olarak avlarını avlarlar. Aynı zamanda fırsatçı yırtıcılardır ve genel enerji gereksinimlerini karşılamak için her türlü et ve avı alırlar. Kendi ağırlıklarının üç ila dört katından daha fazla hayvanları öldürme yeteneğine sahiptirler, ancak ihtiyaç zamanlarında çok daha küçük avlarla avlanabilirler.

Kar leoparlarının birincil av türleri mavi koyunlardır (Pseudois nayaur). Diğer av türleri arasında dağ keçisi (Capra ibex sibrica), burma boynuzlu keçi (Capra failconeri), argali koyunu (Ovis ammon), yaban koyunu (Ovis orientalis), Himalaya tahr (Hemitragus jemlahicus), Sumatran serow (Capricornis sumatraensis), Himalayan goral (Naemorhaedus goral), Alp misk geyiği (Moschus chrysogaster), yaban domuzu (Sus scrofa), Tibet antilopu (Pantholops hodgsonf), Tibet ceylanları (Procapra picticaudata), kursaklı ceylan (Gazella subgutturosa), yaban eşekleri (Equus hemionus) ve yaban yakları (Bos grunninus) gibi türleri avlayabilmektedir. Daha küçük avları arasında dağ sıçanları (Marmota), yabani tavşanlar (Lepus), pikalar (Ochotona), tarla fareleri (Microtus) ve kuşlar bulunmaktadır.

İnsanlar tarafından aşırı avlanma nedeniyle, belirli bölgelerdeki yabani toynaklıların popülasyonu tükenmiş ve kar leoparları evcil hayvanlar üzerinde avlanmaya başlamıştır.

Üreme Bilgisi

Kar leoparları yalnız canlılardır ve çiftleşme mevsimi olmadığı sürece eşleri ile ilişki kurmazlar. Yavruları yetiştirilmesi için harcanan süre oldukça uzun olduğundan dolayı dişi kar leoparları iki yılda bir çiftleşirler. Vahşi doğada çok eşlidirler, ancak esaret altındaki bazı kar leoparlarının tek eşli oldukları bilinmektedir. Vahşi kar leoparlarında üreme mevsimseldir ve kış döneminin son aylarına (Ocak-mart) kadar gerçekleşir. Dişiler kızgınlık dönemindeyken erkekleri cezbetmek için sürekli bir uluma sesi çıkarırlar. Dişi, kuyruğunu kaldırarak erkek bireyin önünde yürür ve kendini sunar. Bu esnada anal bölgesinin net bir şekilde görünmesini sağlar. Kar leoparlarının çiftleşmesi hem ventral/dorsal hem de dorsal/dorsal duruşlarında meydana gelebilir. Erkek birey genellikle dişinin üzerine binerken boynundan kavrar. Gebelik süresi yaklaşık 90 ila 105 gündür ve yavrular Nisan ve Haziran ayları arasında doğarlar. Genellikle her doğumda 2 ila 3 yavru doğar ancak nadiren 1 ila 5 yavru doğar. Anne bireyler kayalık bir sığınakta doğum yaparlar. Doğumda, kar leoparı yavruları 300 ila 600 gr ağırlığındadır.
Emzirme beş ay sürmektedir, ancak yavrular iki aylıkken katı yiyecekler yemeye başlayabilirler. Yavrular yaklaşık 5 aylıkken sütten kesilir. Kabaca yaşamlarının ilk yılında, kar leoparları annelerine bağımlıdır. Dişi kar leoparları yaklaşık 2 ila 3 yaşlarında cinsel olgunluğa ulaşırken, erkek bireylerde bu 4 yıla kadar sürebilir.
Kar leoparları yalnızdır ve tek uzun süreli sosyal temas yalnızca dişiler yavrularını yetiştirirken gerçekleşir. Yavrular doğduklarında oldukça savunmasızdırlar, yaklaşık bir haftalık olana kadar gözlerini açamazlar ve hayatlarının ilk yılında tamamen annelerine bağımlıdırlar.
Dişilerin tenha bir yuva bulabildiği ve yakınlarda bol miktarda av bulabildiği alanlarda üreme başarısı daha yüksektir. Anne bireyin yiyecek aradığı anlarda yavru bireyler yalnız kaldıklarından dolayı biçaredirler. Bundan dolayı yavruların bulunduğu sığınak alanlarının kolay erişilemeyen noktalarda olması zorunludur. Yaklaşık üç aylıkken yavrular, avcılık gibi temel hayatta kalma becerilerini öğrenmek için annelerini takip etmeye başlarlar. Yavrulara yaşamlarının ilk yılında yiyecek, koruma, kaynak ve öğrenim sağlamaktan yalnızca anne sorumludur.

Yaşam Süresi

Kar leoparları son derece nadirdir ve bu da türlerin vahşi doğadaki ortalama yaşam sürelerini doğru bir şekilde belirlemeyi oldukça zorlaştırmıştır. Esaret altında kar leoparları 21 yaşına kadar yaşayabilmektedir.

Davranış Özellikleri

Kar leoparları yalnızdır, ancak çiftleşme mevsiminde çiftleşir ve birbirlerinin ev aralıklarını paylaşırlar.

Aynı yaşam alanlarını paylaşan kar leoparları, en yakınındaki bireyden yaklaşık olarak 2 km uzaklıkta olmaktadır. Seyahat ederken diğer bireylerin dışkı ve kokularını alabildikteleri için birbirlerinden kaçınabilirler. Bu durum çiftleşme döneminde işlerine yaramaktadır. Kar leoparları, erkek bireylere karşı hoşgörüsüzdür ve bu durum onların bölgesel olduklarını düşündürmektedir.

Büyük pençeleri ve uzun arka ayakları nedeniyle, kar leoparlarının zıplama ve tırmanma yetenekleri oldukça gelişmiştir. Özellikle esaret altında tutulduklarında, yüksek yapılar üzerinde dinlenmeyi tercih ederler. Vahşi doğada kar leoparı görülmesinin nadir olması, insanların bulunduğu alanlardaki aktivitelerini azalttığını göstermektedir.

Avlanacaklarında kendilerini gizleyebilecekleri kayalık arazi ve çalılık bitki örtüsünü kullanılar. Avlarını gizlice takip eder daha sonra pusuya düşürürler.

Koruma Statüsü

Kar leoparları, IUCN Kırmızı Tehdit Altındaki Türler Listesi’nde nesli tükenmekte olan bir tür olarak listelenmiştir. Küresel kar leoparı popülasyonunun 4.080 ila 6.590 birey arasında olduğu tahmin edilmektedir. Son yirmi yılda, habitat kaybı, av kaybı, kaçak avlanma ve zulüm nedeniyle kar leoparı popülasyonlarının en az %20 oranında azaldığından şüpheleniliyor. Kar leoparı popülasyonunun azalmasını etkileyen ana faktör insan faaliyetleridir. Kar leoparının kürkleri kaçak avcılar için ana ürün talebi gibi görünüyor, ancak son zamanlarda kemikleri Çin tıbbında popüler bir hale geldi. Birçok çiftçi, kar leoparlarının hayvanlarına saldırmasından dolayı kar leoparlarını yasa dışı olarak öldürmektedir.

Habitat tahribatı ve iklim değişikliği artık bu alanlara ihtiyaç duyan türler tehdit oluşturmaktadır. Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli’ne (IPCC) göre, Güney Asya ve Tibet’teki yıllık ortalama sıcaklık, yağıştaki yıllık artışla birlikte 2080 ila 2099 yıllar arasında 3 ila 4 santigrat derece artacak. Bu daha sıcak ve yağışlı koşullar nedeniyle, orman ağaç sınırının, kar leoparlarının tercih ettiği yaşam alanı olan alpin alanlara yükselmesi beklenmektedir. Sonuçlar, bu değişen ağaç sınırı nedeniyle Himalaya’daki yaşam alanlarının kabaca %30’unun kaybolabileceğini gösteriyor. Bu, kar leoparının daha sonra leoparlar (Panthera pardus), yaban köpekleri (Cuon alpinus) ve Bhutan’da kaplanlar (Panthera tigris) gibi orman habitatlarına daha iyi adapte olmuş türlerle kaynaklar için mücadele etmek zorunda kalacağını ortaya koymaktadır.

Kar leoparlarına yönelik insan kökenli tehditler, iklim değişikliği yoluylaartabilme tehlikesi göstermektedir. Küçülen ve parçalanmış alpin habitatıyla, kar leoparının avladığı türler yerlerinden ediliyor ve kar leoparlarının daha fazla sayıda çiftlik hayvanı avlaması olayına neden olmaktadır. Bu, yerel çiftçiler tarafından misilleme amaçlı öldürmelerin artmasına neden olarak kar leoparlarını büyük bir risk altına sokmaktadır.

İnsanlarla Etkileşimi

Kar leoparları hayvanat bahçelerinde bulunduklarından dolayı ekonomik öneme sahiptir. Eğlence ve araştırma için halka sergilenerek turistlerin ziyaret etmesi sağlanmaktadır. Kar leoparları doğada oldukça nadir bulunduklarından dolayı sergileme durumu daha da önemli hale gelmektedir.

Utangaç ve anlaşılması zor davranışları nedeniyle kar leoparları genellikle insanlardan kaçınır ve vahşi doğada bir insana saldırdıkları bilinmemektedir. Kar leoparlarının insanlar üzerindeki tek büyük olumsuz etkisi, evcil hayvanlara yönelik avlanmalarıdır.

Adlandırma ve Sınıflandırma Bilgileri

Kar leoparı için kullanılan iki bilimsel isim daha vardır: Felis uncia ve Panthera uncia.

Kaynaklar:

https://gd.eppo.int/taxon/UNCAUN

https://www.gbif.org/species/2435238

https://animaldiversity.org/accounts/Uncia_uncia/

https://www.britannica.com/animal/snow-leopard