En büyük gergedan türü: Beyaz gergedan (Ceratotherium simum)

Fiziksel Özellikler

Beyaz gergedanlar en büyük karasal memelilerden biridir. Yetişkin olarak yaklaşık 1000 ila 3600 kg ağırlığındadırlar. Beyaz gergedanların vücut boyutlarına kıyasla nispeten küçük gözleri, kare şekilli dudakları ve kamburlu uzun bir boynu vardır. Eşit olmayan büyüklükte iki boynuzları vardır. Uzun boynuzların kaydedilen uzunluğu 1660 mm’dir. Bunlar dişilerde daha uzun ve incedir. Kısa olan boynuzlar 550 mm uzunluğa kadar büyüyebilir.

Kuyruk hariç başlarının ve vücutlarının ortalama uzunluğu 3,35 ila 3,77 m arasındadır. Beyaz gergedanların ortalama kuyruk uzunluğu 0,57 ile 0,77 m arasında değişmektedir. Ayrıca beyaz gergedanların ortalama omuz yüksekliği 1,71 ila 2,85 m, ortalama çevresi ise 2,01 ila 2,20 m arasındadır. Beyaz gergedanlar 24 dişe sahiptir.

Beyaz gergedanlar, yoğun, sert ve plaka benzeri kıvrımları olan soluk gri bir cilde sahiptir. Beyaz gergedanların epidermisi ortalama 1 mm, dermisi ise 18 mm kalınlığındadır. Beyaz gergedanların hipsodont dişleri vardır. Ayrıca otlatmak için düz geniş ağızları vardır.

Doğumda, gençlerin ortalama ağırlığı 40 ila 60 kg, baş ve vücut uzunluğu 0,50 ila 0,65 m’dir. Yavruların boynuzları, doğumdan ancak altı hafta sonra, boynuzları kaplayan siyah zarlar düştüğünde görülebilir. Beyaz gergedanlarda vücut kılları doğumdan üç ay sonra görülür.

Kuzey beyaz gergedanları (Ceratotherium simum cottoni), ağırlık ve vücut uzunluğu bakımından güney beyaz gergedanlardan (Ceratotherium simum simum) nispeten daha küçüktür. Her iki alt türde de dişi beyaz gergedanlar erkeklerden biraz daha küçüktür. Bu iki alt türü birbirinden ayıran bir özellik, vücut kıllarıdır, çünkü güney alt türü kuzeydeki muadillerine göre daha az vücut kılına sahiptir.

Yaşam Alanları

Beyaz gergedanlar, sık ormanlar, savanlar, ve çimenli açıklıkları olan ormanlık alanlarda görülebilmektedir. Beyaz gergedanlar genellikle su kaynaklarının yakınında yaşarlar çünkü genellikle günde iki kez su tüketirler. Ek olarak, beyaz gergedanlar sabah saatlerinde nehir kıyıları ve ova bölgelerinin yakınında daha yaygın olarak bulunur. Sıcaklık arttıkça, yoğun ormanlar veya tepelerin orta yamaçları gibi daha gölgeli alanlarda vakit geçirler.

Tür Biyocoğrafyası

Tarihsel olarak, kuzeybatı Uganda, güney Çad, güneybatı Sudan, orta Afrika Cumhuriyeti’nin doğu kısmı ve kuzeydoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti, kuzey beyaz gergedanların (Ceratotherium simum cottoni) bulunduğu coğrafyaydı. Güney beyaz gergedanları (Ceratotherium simum simum) tüm Güney Afrika’ya özgüydü. Ancak, bu alt türlerin mevcut aralığı çok daha sınırlıdır. Şu anda, kuzey beyaz gergedanları yalnızca Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde yaşamaktadır. Güney beyaz gergedanları ise Botsvana, Namibya, Svaziland, Zimbabve, Fildişi Sahili, Kenya ve Zambiya’da yaşıyor. Ayrıca, Afrika hükümetleri, Güney Afrika’daki Kruger Ulusal Parkı, Svaziland’daki Mlilwane Av Koruma Alanı, Uganda’daki Murchison Şelaleleri Ulusal Parkı ve Kenya’daki Meru Ulusal Parkı gibi koruma altındaki alanlarda gergedan popülasyonlarını korumaktadır.

Beslenme Alışkanlıkları

Beyaz gergedanlar kesinlikle otoburdur. Genel diyetleri kalın çalıları ve kısa otları içermektedir. Tükettikleri ot türlerinden bazıları, otlakların gölgeli alanlarında yaygın olarak bulunan panik otu (Panicum), sinyal otu (Urochloa) ve parmak otu (Digitaria)’dur. Kare şeklindeki dudakları, çok miktarda ot tüketmelerine izin verir. Beyaz gergedanlar meyvelerin yanı sıra ağaçların yapraklarını, saplarını, tohumlarını, kabuklarını ve çiçeklerini de yerler. Yeni doğan buzağılar, doğumdan sonra iki ila üç hafta boyunca sadece anne sütü içerler. İki hafta sonra anneler yeni doğan yavrularına yumuşak ve sulu otları ve diğer bitkileri yemeyi öğretir. Beyaz gergedanlar doğumdan 18 aya kadar anne sütünü içerler, 4-5 ay sonra anneleri gibi düzenli beslenmeye başlarlar.

Üreme Bilgisi

Beyaz gergedanlardaki çiftleşme sistemi çok eşlidir, yani hem erkek hem de dişilerin birden fazla cinsel partneri vardır. Erkek beyaz gergedanlar, bölgelerine giren dişiler için uyanıktır. Dişi bölgeye girdikten sonra, erkek dişinin çiftleşmeye hazır olup olmadığını araştırmak için bir gün dişiyle birlikte kalır. Dişi hazırsa, erkek genellikle onu 3 ila 5 gün daha takip eder ve bu süre zarfında dişiler horlama ve kükremelerle karşılık verir. Çiftleşmeden önce, çift bağları 5 ila 20 gün sürer; Bu dönemde dişiler başka bir erkeğin bölgesine girmeye çalışırsa erkekler yolu kapatır ve bazen dişi ve erkek arasında çatışma olur. Bununla birlikte, dişiler başka bir erkeğin bölgesine başarılı bir şekilde girerse, önceki erkek birey dişiyi takip etmeyi bırakacaktır

Yaşam Süresi

Beyaz gergedanların ömrü, esaret ve vahşi yaşam arasında farklılık göstermektedir. Vahşi doğada hem erkek hem de dişilerin ortalama ömrü 46 ila 50 yıldır. Kuzey beyaz gergedanlarının esaret altında kaydedilen en uzun ömrü 30 yıl 3 aydır. Benzer şekilde, beyaz gergedanların güney alt türlerinin esaret altında kaydedilen maksimum ömrü 30 yıldır. Beyaz gergedanların vahşi doğada beklenen ömrü ortalama olarak 39 ila 43 yıl ve esaret altında 27 ila 30 yıldır. Bununla birlikte, çoğu gergedan, insan avlanması nedeniyle doğal olmayan bir şekilde ölmektedir. Beyaz gergedan ölümünün diğer nedenleri arasında boğulma, çamura saplanma, uçurumlardan düşme ve kontrolden çıkmış orman yangınlarında yanma sayılabilir.

Bilimsel Sınıflandırma

Alem	Hayvanlar (Animalia)
Şube	Kordalılar (Chordata)
Sınıf	Memeliler (Mammalia)
Takım	Tek toynaklılar (Perissodactyla)
Aile	Gergedangiller (Rhinocerotidae)
Cins	Ceratotherium
Tür	Ceratotherium simum

Davranış Özellikleri

Beyaz gergedanların yaygın bir davranışı, aslan (Panthera leo) saldırıları gibi avcılara tepki verme biçimleridir. Örneğin, tüm beyaz gergedanlar, saldırı sırasında arka ayaklarını sürekli yere vurur ve ön ayakları ile diğer gergedanların koşma yönünü takip ederek koşarlar. Beyaz gergedanlar 24 km/sa hızla koşabilir ve kısa süreliğine 40 km/sa hıza ulaşabilirler. Beyaz gergedanlar genellikle saldırgan olmayan hayvanlardır. Ancak genç buzağıları olan dişiler, buzağılarına karşı koruyucu oldukları için erkek ve diğer dişilere göre daha saldırgandırlar. Diğer yaygın davranışlar arasında yaz aylarında çamur banyosu ve kış aylarında kum banyosu yapma davranışı yer almaktadır. Beyaz gergedanlar nadiren su banyosu yaparlar. Beyaz gergedanlar hem gündüz hem de alacakaranlıkta aktif olurlar ancak bu mevsimlere göre değişmektedir. Kış aylarında, gündüzcüdürler, yani en yoğun aktivite saatleri gündüz meydana gelir. Öte yandan, beyaz gergedanlar yaz mevsiminde alaca karanlıkta aktif olurlar, en yoğun aktivite saatleri 05:00 – 9:00 ve 15.00 – 18:30 arasındadır. Bu değişim, yaz aylarında daha sıcak havalardan kaçınmanın bir yoludur. Beyaz gergedanlar farklı mevsimlerde bir yerden başka bir yere göç etmezler. Erkek gergedanlar bazen bölge için savaşırlar. Mağlup erkekler genellikle başka bir bölgeye taşınır. Ayrıca erkekler sınırları belirlemek için idrara çıkarlar ve bölgeyi ancak su almaya giderken terk ederler. Beyaz gergedanlar, bölgeyi diğer gergedanlarla nadiren paylaşırlar.

Koruma Statüsü

Beyaz gergedan IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesinde “Tehdit Altında” olarak listelenmiştir.

Dolaşım Alanı

Baskın beyaz gergedanların diğer gergedanlarla örtüşmeyen kendi ait bölgeleri vardır. Erkek gergedanların dolaşım alanı tipik olarak 0,75 ila 13,80 km² arasındadır, dişiler ise 6 ila 8 km²’lik bir alanı kaplar. Erkek beyaz gergedanlar, ortalama olarak yaklaşık 0,7 ila 3 km²’lik bir alanı aktif olarak savunurlar. Dişi bölgeleri, ortalama olarak 0,5 ila 2,3 km²’den biraz daha küçüktür. Bu gergedanlar kurak mevsimlerde daha fazla yuvaya sahip olma eğilimindedir, çünkü kurak mevsimlerde yağışlı mevsimlere göre daha çok yiyecek ararlar.

Ekosistemdeki Rolü

Beyaz gergedanlar, çok miktarda otlayan devasa otoburlardır. Beyaz gergedanlar, çimlerin biyoçeşitliliğini arttırmaya yardımcı oldukları ve potansiyel olarak orman yangınlarını önledikleri için kilit tür olarak kabul edilirler. Beyaz gergedanların otları çok kısa hale getirdiği bundan dolayı orman yangınlarının otları yakamadığı bilinmektedir. Ayrıca otlaklardan gergedanların uzaklaştırılması, kısa otlardan oluşan arazi örtüsünün yarısının alandan kaybolmasına neden olmuştur.

Ayrıca beyaz gergedanlar, sığır ak balıkçıl (Bubulcus ibis) ve Cape sığırcık (Lamprotornis nitens) ile karşılıklı ilişkiye sahiptir. Bu kuşlar gergedanların deri ve sırtlarında bulunan böcek ve parazitlerle beslenirler. Başlangıçta, kırmızı gagalı öküzkakanlarının (Buphagus erythrorhynchus) da gergedanlarla karşılıklı bir ilişkiye sahip olduğu düşünülüyordu. Ancak, son araştırmalar, öküzkakanların, derideki keneleri beslemek ve azaltmak yerine, yaraların iyileşme süresini uzattığını ve kulak kiri çıkardığını ileri sürmektedir.

Kuşların beslendiği parazitlerden biri de kenelerdir. Amblyomma rhinocerotis, Dermacentor rhinoceros, Hyalomma truncatum ve Rhipicephalus maculatus dahil olmak üzere beyaz gergedanların vücudunda bulunabilen 14 kene türü vardır. Kan yoluyla bulaşan protozoan parazitleri olan piroplazmalar gibi parazitler, bazen ölümcül olabilen beyaz gergedanlarda babesiosis gibi hastalıklarla ilişkilendirilmiştir. Test edilen beyaz gergedan bireylerinin %66’sının bir piroplasm türünden (Theileria bicornis) enfeksiyon gösterdiğini buldu. Ayrıca, bu parazitin enfeksiyonu yaş, cinsiyet veya yer ile ilişkili değildir. Bu parazitik protozoanların enfeksiyonu, beyaz gergedanların katlanarak azalmasına katkıda bulunmuştur.

İnsanlarla Etkileşimi

Beyaz gergedanlar insanlar için ekonomik olarak önemlidir. Beyaz gergedanlarla ilgili ekoturizmdeki artışlar, ülkelere finansal olarak yardımcı olmaktadır. Örneğin, Güney Afrika’daki Kruger Ulusal Parkı’ndaki beyaz gergedanları görmek için ortalama bir biletin fiyatları son on yılda üç katına çıktı. Beyaz gergedanların boynuzlarını kullanmak yasa dışı olsa da, insanlar bu boynuzları yasa dışı avlanma yoluyla elde etmektedir. Ayrıca beyaz gergedanların boynuzları hiçbir bilimsel geçerliliği olmayan ilaçlar için kullanılmaktadır.

Ek olarak, gergedanların otlatma alışkanlıkları nedeniyle orman yangını olasılığını azalttığı bilinmektedir. Yakındaki kasabaların zarar görmesini dolaylı olarak önlemeleri mümkündür.

Tipik olarak saldırgan olmasa da, Güney Afrika’daki Kruger Ulusal Parkı’nda gergedanların arabalara çarptığı ve yolcuları korkuttuğu birkaç vaka oldu. Gergedanların bu saldırgan davranışları büyük olasılıkla gergedanları ürküten antropojenik seslerden kaynaklanmaktadır. Beyaz gergedanlar bazı insanları yaralayabilse de, bununla ilişkili herhangi bir ölüm vakası olmamıştır.

Kaynaklar:

• Dulal, D. 2017. “Ceratotherium simum” (Çevrimiçi), Hayvan Çeşitliliği Web. 18 Ekim 2023’te https://animaldiversity.org/accounts/Ceratotherium_simum/ adresinden erişildi.
• Emslie, R. 2020. Ceratotherium simum . IUCN Tehdit Altındaki Türler 2020 Kırmızı Listesi: e.T4185A45813880. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-1.RLTS.T4185A45813880.en . 18 Ekim 2023’te erişildi .