Güneş Sisteminin En Büyük Gezegeni: Jüpiter

Güneş sisteminin açık ara en büyük gezegeni olan Jüpiter’in boyutu, diğer gezegenlerle mukayese edilemeyecek kadar büyük olmakla birlikte kendisi dışındaki tüm gezegenlerin toplamından iki kat daha büyüktür. Adını eski Roma tanrıları olan Satürn ve Ops’un en genç oğlu olan Jüpiter’den almış olan Jüpiter, onlarca uyduya ve tozdan oluşmuş soluk birkaç halkaya sahiptir.

Büyük bir kırmızı leke ile hafızalara kazınan Jüpiter’de yüzyıllardır süregelen büyük bir kasırga hâlâ tüm şiddetiyle ortalığı kasıp kavuruyor. Bu fırtınanın kapladığı alan Dünya’nın birkaç katı büyüklüktedir. Jüpiter yapısında bulundurduğu okyanuslar ile sıra dışı bir gezegendir. Gezegen yarıçapının yarısı kadar derinlere inebileceği düşünülen bu okyanuslar, Dünya’daki okyanusların aksine hidrojenden oluşmaktadır. Henüz katı veyahut akışkan bir çekirdeğe sahip olup olmadığı bilinmeyen Jüpiter’in merkezinin yaklaşık olarak 50.000 santigrat derece olabileceği düşünülmektedir.

Jüpiter’in Yapısı

Jupiter hidrojen ve helyum içeren yapısı nedeniyle Güneş’le büyük benzerlik göstermektedir. Atmosferinin derinliklerinde basınç ve sıcaklık artarak hidrojen gazısını sıvı halde tutmaktadır. Bu, Jüpiter’in Güneş sistemi içerisinde yer alan en büyük okyanuslara sahip olmasını sağlar. Ancak bu okyanusların Dünya’daki okyanuslardan bir farkı vardır. Dünya’daki okyanuslar sudan oluşurken Jüpiter’deki bu devasa okyanuslar hidrojenden oluşmaktadır. Bu okyanusların derinliğinin, merkeze olan uzaklığın yarısına kadar inebileceği düşünülmektedir. Bundan dolayı da bu bölgelerde basınç bir hayli fazladır. Yüksek olan bu basıncın hidrojen atomlarının elektronlarını sıkıştırarak sıvıyı metal gibi elektriksel iletken haline getirdiği düşünülmektedir. Jüpiter’in hızlı dönüşünün gezegenin güçlü manyetik alanını oluşturarak bu bölgedeki elektrik akılmalrını yönlendirdiği düşünülmektedir. Jüpiter’in katı ya da yoğun akışkan bir çekirdeğere sahip olup olmadığı henüz bilinmemektedir. Bu merkezin sıcaklığının 50.000 santigrat derece olabileceği düşünülmektedir.

Jüpiter’in Atmosferi

Jüpiterda tahmini 71 km kalınlığında bulut katmanı bulunmaktadır. En dış yüzeyde bulunan bulut katmanı amonyaktan, orta katman amonyum hidrosülfit kristallerinden, en içteki katman ise su buzu ve buhardan oluşmaktadır.

Jüpiter’e bakıldığında kalın şeritler halinde görülen canlı renkler, gezegenin daha sıcak olan iç kısmından yükselen kükürt ve fosfor içeren gazlardan kaynaklanmaktadır. Jüpiter kendi ekseninde etrafında 10 saatte dönebilmektedir. Bu dönüş hızı bulutların uzun mesafeler boyunca karanlık ve aydıklık bölgelere ayırarak güçlü jet akımları oluşturmaktadır.

Jüpiter’in Halkaları

Jüpiterin halkaları 1979 yılında NASA’nın Voyager 1 uzay aracı tarafından keşfedilmiştir. Bu halkalar, oldukça küçük ve sönük yapıda olduğundan dolayı Güneş tarafından aydınlatılmadığı sürece görülmesi son derece zordur. Jüpiterin halkaları irili ufaklı buz ve kayaların toz parçacıklarından oluşmaktadır.

Jüpiter’in halkalarının, Jüpiterin iç uydularına mikro meteor çarpması sonucunda etrafa saçılan ve yöründe kalan toz parçacıklarından oluştuğu düşünülmektedir. Jüpiter halkaları 3 katmandan oluşmaktadır. Bunlar gezegene yakınlığa göre Halo halkası, Ana Halka ve Gossamer Halkaları olarak isimlendirilmiştir.

Jupiter’in Uyduları

Jüpiter, dört büyük uydu ve birçok küçük uydusuyla birlikte 80 uyduya sahiptir. Bu uyduların 57 tanesi Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından adlandırılmıştır.

Jüpiterin dört büyük uydusu olan Io, Europa, Ganymede ve Callisto, ilk kez 1610 yılında astronom Galileo Galilei tarafından gözlemlendi. Bu dört uydu günümüzde Galileo uyduları olarak bilinmektedir. Io, volkanik olarak Güneş sistemindeki en aktif cisimdir. Merkür gezegeninden bile daha büyük olan Ganymede, Güneş sistemindeki en büyük uydudur. Callisto uydusu ise Jüpiter’in uyduları arasında en büyük ikinci, Güneş sistemindeki uydular arasında ise en büyük üçüncü uydudur. Europa ise dört büyük uydudan en küçük olanıdır. Ay’dan küçük olan bu uydu Güneş sistemindeki en büyük altıncı uydu konumundadır.

Kaynaklar:

• Great Red Spot Rotation (Animation), Nasa, July 10, 2017 https://solarsystem.nasa.gov/resources/2479/great-red-spot-rotation-animation/?category=planets_jupiter
• Jupiter, Nasa https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth/
• Jupiter Moons, Nasa, https://solarsystem.nasa.gov/moons/jupiter-moons/overview/