Hayvanlardan insanlara bulaşabilen hastalıklar nelerdir?

Patojenler, hayvanlar ve insanlar arasında nasıl yayılır?

İnsanlık varoluşundan beri gerek bulunduğu çevrede gerek de yaban hayatında bulunan hayvanlar ile oldukça kuvvetli etkileşimlerde bulunmaktadır. Bu etkileşimlere baktığımızda gıda, korunma, avlanma, habitat kayıpları, hayvansal ürünlerin tedavi amaçlı kullanımları ve özellikle günümüzde de egzotik ve yabani hayvanların pet hayvanı olarak evlerde bakılması dikkat çekmektedir. Evcil ve yabani hayvanlar insanlar için zoonotik öneme sahip birçok bakteriyel, viral, fungal ve paraziter etkene ev sahipliği yapmaktadır. Dolayısıyla da bu canlılarla olan etkileşimler yaşam kalitesi, beslenme ve iktisadi harcamalar gibi birçok insani faaliyetleri olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu etkileşimleri kısaca şu şekilde sıralayabiliriz:

Direkt temas: Enfekte bir hayvanın tükürük, kan, dışı veya diğer vücut sıvıları ile direkt olarak temas etmek bu mikropların insanlara geçmesine neden olur. Doğrudan iletişime hayvanları sevmek veya onlar tarafından ısırılmak örnek olarak gösterilebilir.

İndirekt temas: Hayvanların yaşadığı veya dolaştığı alanlarda mikroplarla kirlenmiş nesnelere veya yüzeylere temas edilmesiyle bu mikroplar insanlara geçebilir. Ahırlar, tavuk kümesleri, akvaryum su tankları, hayvanların yeme ve içme kapları ve evcil hayvanların bakıldığı kafesler dolaylı temasa neden olabilecek alanlara örnek olarak gösterilebilir.

Vektör kaynaklı: Pire, bit, kene, akar ve sinek gibi zoonotik önemi olan eklembacaklılar tarafından ısırılmak vektör kaynaklı enfeksiyonlara neden olabilir.

Gıda kaynaklı: Her yıl 6 Amerikalıdan 1’i kontamine yiyecekle beslenmeden dolayı hastalanıyor. Pastörize edilmemiş sütler, az pişmiş veya çiğ et, yumurta, enfekte bir hayvanın dışkısıyla kontamine olmuş meyve ve sebze gibi besinleri tüketmek gıda kaynaklı enfeksiyonların bulaşmasına sebep olabilir. Kontamine yiyecekler evcil hayvanlar da dahil olmak üzere insanlarda ve yabani hayvanlarda hastalığa sebep olabilmektedir.

Su kaynaklı: Enfekte bir hayvandan dışkı ile kontamine olmuş su ile temas etmek veya o sudan içmek bulaşmaya sebep olabilir.

Kimler zoonotik hastalıklardan ciddi hastalık riski altındadır?

Sağlıklı insanlar da dahil olmak üzere herkes zoonotik bir etkene maruz kalıp hastalanabilir. Bununla birlikte bazı insanlar daha fazla risk altındadır. Risk grubunda yer alanların hastalanma hatta bazı enfeksiyonlardan ölme ihtimalleri daha yüksektir. Risk grubunu şu şekilde sıralayabiliriz:

• 5 yaşından küçük çocukları
• 65 yaşından büyük yetişkinler
• Bağışlık sistemi zayıflamış insanlar
• Hamile kadınlar
• Otoimmün hastalığa sahip insanlar
• Riskli meslek grupları (veteriner ve beşeri hekimler, çiftçiler vb.)

Kendinizi ve çevrenizdekileri zoonotik hastalıklardan korumak için neler yapabilirsiniz?

Zoonotik hastalıklara hayvanların adım attığı her ortamda maruz kalınabilir. Evler, sokaklar, okullar, mağazalar ve parklar bu alanlardan bazılarıdır. Ayrıca yaban hayvanlarıyla direkt temas insanlar için büyük risk yaratmaktadır. Kene, pire, akar ve sinekler insanları ve hayvanları gece gündüz demeden enfeste edebilirler. Ancak zoonotik hastalıklara karşı tamamen çaresiz değiliz. Bu hastalıklara yakalanmamak için alınabilecek bazı koruyucu önlemler bulunmaktadır.

• Ellerinizi daima temiz tutun. Çevrenizde hayvanlar bulunuyorsa ellerinizi yıkamak, herhangi bir hayvana dokunmamış olsanız bile, hastalanmaktan ve mikropları başkalarına yaymaktan kaçınmak için atabileceğiniz en önemli adımlardan biridir. Elleri bol sabun ile yıkamak birçok dezenfeksiyon için oldukça önemlidir. Eğer sabun ve temiz bir su hazır değilse alkol oranı en az %60 olan bir el dezenfektanı kullanılabilir.
• Ektoparazitlere karşı koruyucu önlemler alın.
• Kedi ve köpek gibi hayvanların ısırık ve çiziklerinden korunun.
• Evcil hayvanlarınızın beslenebileceği temiz ve güvenilir yiyecekleri edinin.
• Evcil hayvanlarınızın bakımsız ve kirli ortamlarda bulunan sokak hayvanları ile yakın temasta bulunmasından kaçının.
• Evcil hayvanlarınızın gerekli aşılamalarını veteriner hekiminize periyodik olarak yaptırın.

Zoonoz Hastalıklar Listesi

A

• Aeromonas enfeksiyonu
• Ancylostoma braziliense enfeksiyonu
• Ancylostoma caninum enfeksiyonu

B

• Bartonella henselae enfeksiyonu
• Baylisascaris procyonis enfeksiyonu
• B Virus enfeksiyonu
• Brusella enfeksiyonu (brucellosis)

C

• Cryptococcosis
• Capnocytophaga enfeksiyonu
• Chlamydia psittaci enfeksiyonu (Psittacosis)
• Contagious Pustular Dermatitis
• Coxiella burnetti enfeksiyonu (Q fever)
• Cryptococcosis, C. neoformans
• Cryptosporidiosis (Cryptosporidium Infection)
• Cryptosporidium enfeksiyonu (Cryptosporidiosis)
• Cysticercosis

D

• Deli dana hastalığı (BSE, Bovine Spongiform Encephalopathy)
• Dermatophyte enfeksiyonu (Ringworm)
• Domuz gribi (Swine Influenza)

E

• Echinocococcus enfeksiyonu, Echinococcosis (Echinocococcus Infection)
• E. coli enfeksiyonu (Escherichia coli O157:H7 infection)
• Ektima, Contagious Ecythema
• Ektoparazit enfestasyonları (kene, pire, akar ve sinek)
• Erysipelothrix enfeksiyonu

F

• Fish Tank Granuloma (Mycobacterium marinum Infection)
• Francisella tularensis Enfeksiyonu (Tularemia)

G

• Giardiasis (Giardia Infection)

H

• H3N8 Influenza
• Hantavirus Pulmonary Syndrome (HPS)
• Herpes B Virus enfeksiyonu (B Virus Infection)
• Herpesvirus simiae enfeksiyonu– see B Virus Infection
• Hıyarcıklı veba
• Histoplasma enfeksiyonu
• Histoplasmosis (Histoplasma Infection)

K

• Kancalı kurt enfeksiyonu (Ancylostoma caninum Infection)
• Kampilobakter enfeksiyonu (Campylobacter Infection)
• Kayalık Dağlar benekli humması (Rickettsia rickettsia enfeksiyonu)
• Kuduz
• Kedi tırmığı hastalığı (Bartonalla)
• Kene kaynaklı ensefalit
• Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
• Kuş gribi
• Koli Basili
• Kene enfestasyonları (Amblyomma spp, Ixodes spp, Hyalomma spp, vb.)

L

• LCMV (Lymphocytic Choriomeningitis)
• Leishmania enfeksiyonu (Leishmaniasis)
• Leishmaniasis (Leishmania Infection)
• Leptospira enfeksiyonu (Leptospirosis)
• Leptospirosis (Leptospira Infection)
• Lyme hastalığı (Borrelia burgdorferi enfeksiyonu)
• Lymphocytic Choriomeningitis (LCMV)

M

• Mağara hastalığı (Cave Disease, Histoplasmosis)
• Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus Infection (MRSA)
• Microsporum Enfeksiyonu – see Ringworm
• Monkey B Virus Infection
• Maymun çiçeği, Monkeypox
• MRSA (Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus Infection)
• Mycobacterium marinum enfeksiyonu (Fish Tank Granuloma) 
• Mycobacterium tuberculosis enfeksiyonu (Tuberculosis)

N

• Nematod enfeksiyonu

O

• Ohio Vadisi hastalığı (Ohio Valley Disease)
• ORF hastalığı

P

• Plague, veba (Yersinia pestis enfeksiyonu)
• Psittacosis (Chlamydia psittaci enfeksiyonu)

Q

• Q Humması

R

• Rakun yuvarlak kurdu enfeksiyonu (Baylisascaris procyonis infection)
• Rift Vadisi humması
• Ruam
• Saçkıran (Dermatofit enfeksiyonu)

S

• Salmonellosis (Salmonella enfeksiyonu)
• Sıçan ısırığı ateşi (Spirillum minus enfeksiyonu)
• Sıtma (Malaria)
• Sporothrix schenckii enfeksiyonu (Sporotrichosis)
• Sporotrichosis (Sporothrix schenckii enfeksiyonu)
• Streptobacillus moniliformis enfeksiyonu (Rat-bite Fever)

Ş

• Şerit enfeksiyonu (Tenya enfeksiyonu)

T

• Taenia solium 
• Taeniasis
• Tinea
• Toxocara enfeksiyonu (Toxocara Infection)
• Toxocariasis – Roundworm Infection
• Toxoplasma gondii enfeksiyonu Toxoplasma gondii Infection (Toxoplasmosis)
• Toxoplasmosis (Toxoplasma gondii enfeksiyonu)
• Trychophyton mentagrophytes 
• Tuberculosis (Mycobacterium tuberculosis enfeksiyonu)
• Tularemia (Francisella tularensis enfeksiyonu)

U

• Uncinaria stenocephala
• Uyuz (Sarcoptes scabeii)

V

• Veba

Y

• Yersiniosis

Kaynaklar:

Diseases That Can Spread Between Animals and People | Healthy Pets, Healthy People | CDC

Zoonotik Hastalıklar | Tek Sağlık | CDC

Hayvanlarla Bulaşan Hastalıklar | Washington Eyaleti Sağlık Bakanlığı

Zoonozlar: Hayvandan İnsana Bulaşabilen İnfeksiyon Hastalıkları / Krauss, Weber ve Ark.