Eski Diyarlardan Gelen Kuş: Papuç gagalı leylek (Balaeniceps rex)

Papuç gagalı veya papuç gagalı leylek olarak adlandırılan Balaeniceps rex, Afrika’ya özgüdür ve kıtanın doğu-orta kısmında yaşarlar. Kuzey Uganda’nın sulak alanlarında, batı Tanzanya’da ve kuzeydoğu Zambiya’nın Bangweulu bataklığında bulunmaktadır. Bu kuş türünün vakit geçirdiği alanlar papirüs bitkisi ve akciğer balıklarının görülebildiği alanlar ile belirtilebilir.

Pabuç gagalı leylekler geniş ve yoğun tatlı su bataklıklarında yaşarlar. Pabuç gagalı leylekler derin suya sahip bir bölgedeyken, yüzen bitki örtüsü bir gereklilikdir. Ayrıca yetersiz oksijenli suyun olduğu yerlerde de bulunurlar. Bu, sularda yaşayan balıkların hava için daha sık yüzeye çıkmasına neden olur ve bir pabuç gagalı leyleğin onu başarılı bir şekilde yakalama şansını artırır.

Büyük ve oldukça ürkütücü görünen pabuç gagalı leylekler 110-140 cm boyundadır. Erkekler bireyler dişi bireylerden daha büyüktür ve gagaları daha uzundur. Tüyleri, koyu gri bir kafa ile uyumlu gövde mavi-gri renktedir. Yetişkin bireylerin üreme tüyleri, üreme döneminde olmayan bireylerin tüylerden farklı değildir. Başının arkasında, küçük bir tüy tutamı vardır. Yeni yumurtadan çıkmış bir pabuç gagalı leylek gümüşi-gri ipeksi kuş tüyü ile kaplıdır ve yavrular, yetişkinlere göre biraz daha koyu bir gri tona sahiptir. Gaga, pabuç gagalı leyleklerin en belirgin özelliğidir ve tahta bir ayakkabıyı andırır. Çene, oldukça keskin, kavisli bir çengelle biten muazzam yapıdır. Gagasının rengi sarımsıdır ve kirli koyu lekelere sahiptir. Çenelerinin avı yakalamaya ve yemeye yardımcı olan keskin kenarları vardır. Gözleri iri ve sarımsı veya grimsi beyaz renklidir. Bacaklar uzun ve siyahımsıdır. Ayak parmakları son derece uzundur ve aralarında hiçbir perde olmaksızın tamamen ayrıktır.

Pabuç gagalı leylekler yalnız yaşar ve yaklaşık 3 kilometrekarelik yaşam alanlarına sahiptir. Üreme mevsiminde, bu kuşlar çok bölgeseldir ve yuva için tehlike yaratan herhangi bir yırtıcı veya rakiplerine karşı yuvalarını koruyacaklardır. Üreme zamanı bölgeye göre değişir, ancak genellikle kurak mevsimin başlangıcına denk gelmektedir. 3 metre çapında bir alanı yuva için temizler. Yuva, küçük bir adada veya yüzen bitki örtüsünün üzerinde bulunur. Çim gibi yuva malzemeleri zemine dokunarak yaklaşık 1 metre çapında geniş bir yapı oluşturur. Bununla birlikte, üreme döngüsünün sonunda, avlanma veya yiyecek mevcudiyeti nedeniyle genellikle sadece bir civciv kalır. Kuluçka süresi yaklaşık olarak 30 gündür. Yumurtadan çıktıktan sonra, yetişkin pabuç gagalı leylekler, civcivleri günde en az 1 ila 3 kez ve civciv büyüdükçe de günde 5 ila 6 kez beslemelidir. Ebeveynler civcivlere kendi kendilerini beslemeleri gereken yiyecekler vermektedir.

Pabuç gagalılar tek eşlidir ve her iki ebeveyn de yuva yapımı, kuluçka ve yavru yetiştirmeye her yönüyle destek vermektedir. Yumurtaları serin tutmak için yetişkin pabuç gagalılar bir ağız dolusu suyu alır ve yuvalarının üzerine dökerler. Ayrıca yumurtaların etrafına bir miktar ıslak ot yerleştirir daha sonra ise ayaklarıyla veya gagasıyla yumurtaları yuvarlayıp ters çevirirler. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra da civcivlerin tüyleri tam olarak gelişene kadar gölgeleme davranışı devam etmektedir.

Pabuç gagalıların gelişimi, diğer kuşların çoğuna kıyasla yavaş bir süreçtir. Tüyleri yaklaşık 60 güne kadar tam olarak gelişmez. Bununla birlikte, gençler yaklaşık 105 ila 112 güne kadar uçamazlar. Ebeveynler, yavruları gençleştikten sonra yaklaşık bir ay daha gençleri beslemeye devam etmektedir. Bu noktadan sonra, genç pabuç gagalı leylekler ebeveynlerinden tamamen bağımsız hale gelmektedir.

Pabuç gagalı leylekler vahşi doğada yaklaşık 36 yıl yaşayabilmektedir.

Papuç gagalılar gruplar halinde dolaşmayı tercih etmezler. Eğer yaşadığı ortamda az yiyecek varsa birbirlerine yakın alanlarda yiyecek arayabilirler. Üreyen bir çiftin üyeleri yiyecek aramaya çıkarsa birbirlerine uzak bölgelerde yiyecek aramayı tercih ederler. Ayrıca yaşadığı ortamda besin sıkıntısı çekmediği taktirde göç etmezler. Ancak yaşadığı alanlarda, yuvalanma ve beslenme bölgeleri arasında mevsimsel hareket yapabilirler. Pabuç gagalılar insanlara karşı çok uysaldır. Bu kuşları inceleyen araştırmacılar, yuvasındaki bireylerin 6 metre kadar yanına yaklaşabilmişlerdir. Pabuç gagalı leylekler ise yuvasına yaklaşan araştırmacıları tehdit etmemiş ve sadece onlara doğru bakmıştır.

Papuç gagalı leylekler genel olarak sessizdir ancak gerçek leyleklerin bir özelliği olan ve halk arasında ”lak lak” olarak adlandırılan kıkırdama sesini sıklıkla yaparkar. Yetişkin bireyler yuvada diğer bireyleri selamlarken veya sızlanma durumlarında da bunu sıklıkla yapmaktadır. Genç bireyler ise daha çok yemek için yalvarırken bu sesi çıkarmaktadır.

Pabuç gagalı leylekler zamanlarının çoğunu sulak ortamlarda yiyecek arayarak geçirmektedir. Etçil diyetlerinin ana kısmı akciğerli balıklar (protopterus), çoksaçaklıgiller (polypterus), yayın balığı, tilapia (tilapia) ve su yılanlarından oluşur. Zaman zaman kurbağaları, kertenkeleleri, kaplumbağaları, genç timsahları, yumuşakçaları ve leşleri yiyebilmektedir. Avını takip ederken papuç gagalının kamufle olması için sığ su ve uzun bitki örtüsüne sahip alanlar, avlarını yakalamak için en uygun alanlardır. Su derinse, avlanmak için sağlam ve yüzen bir bitki örtüsü platformu bulunmalıdır.

Pabuç gagalı leylekler yaşadıkları bataklık alanlar için önemli yırtıcı hayvanlardır. Genellikle yuvalarını diğer yırtıcı hayvanların erişemeyeceği alanlara inşa ettiklerinden dolayı yuvaları pek tehlike altında değildir.

Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’ne göre savunmasız olarak sınıflandırılmıştır.

Kaynaklar:

Animaldiversity / e-bird

Genomics Senescence