Uzun burunlu maymun (Nasalis larvatus)

Uzun burunlu maymun olarak bilinen Nasalis larvatus‘lar, Borneo adasına özgü primatlardır. Yetişkin erkeklere özgü olan büyük ve uzun burunları ile oldukça bilinen primat türleri arasında yerlerini almaktadır. Bu türün dağılımına bakıldığında Borneo adasındaki nehir kenarları ve ormaklık alanlardan Borneo’nun Endonezya kısmı olan Kalimantan’dana kadar görülebilirmektedir. Uzun burunlu maymunlar ormandaki bitkilerin yapraklarını ve sürgünlerini yiyerek ormanlardaki ağaçların ve bitki örtüsünün oluşumunda akitf rol alan canlılardır.

Uzun burunlu maymunlar yaprak yiyen primatlardır. Dal uçlarında bulunan taze yaprak ve meyveleri yerler. Bitki selülozunu parçalayabilecek bakteri ve özel enzimlerin bulunduğu benzersiz bir sindirim sistemine sahiplerdir. Bunlara ek olarak çiçekler, ağaç kabukları, böcekler ve yengeçlerle beslenirler.

Yetişkin bireylerin baş, omuz ve sırtın üst kısmında kırmızımsı kahverengi tüyler bulunmaktadır. Cinsel dimorfizm görülen bu canlılarda erkek bireyler belirgin bir şekilde dişi bireylerden daha büyüktür. Yetişkin erkek bireylerin sarkan büyük bir burnu varken dişilerin sivri bir burnu vardır. Erkek bireyler burunlarını saldırganlık gösterirken sesini yükseltmek için ya da grubu tehdit eden bir tehlike olduğunda grubunu uyarmak için uyarı sesi çıkarırken kullanırlar.

Uzun burunlu maymunlar su yolları ile yakından ilişkili canlılardır. Akşamları su kenarlarında vakit geçirirler ve nadiren nehirlerden uzaklara (1 km’den daha az bir mesafe) giderler. Uzun burunlu maymunlar günün büyük çoğunluğunu dinlenerek (%22-76,5) ve beslenerek (%10-19,5) geçirirken kalan kısımlarını (%5-27,8) avcılara karşı tetikte olma ve bunun gibi stresli davranışlarla geçirler. Genellikle 14:00 ile 18:00 saatleri arasında beslenirken en yoğun beslenme saati 15:00 ile 17:00 arasındaki vakitte gerçekleşir. Bu primatların gece aktiviteleri gündüze göre çok daha düşük olmasının yanı sıra hakkında çok fazla araştırma yapılmamıştır.

Uzun burunlu maymunların yaşam alanlarının, yani nehir kıyıları ve kıyı ormanlarının tarım arazisine dönüştürülmesi, avlanma, artan turizm faaliyetleri, yangınlar ve su ürünü yetiştiriciliği gibi faaliyetlerden dolayı tehdit altındadır. Bunlara ek olarak uzun burunlu maymunlar insan aktivitesinden de etkilenmektedir. Örneğin turizm konaklama ve tekne turları gibi faaliyetler uzun burunlu maymunların doğal uyku alanlarından kaçınmalarına neden olmaktadır.

Uzun burunlu maymunların sayısı son üç kuşakla (36-40 yıl) yaklaşık %50 oranında, yaşam alanları ise %40 oranında azalmıştır.

Borneo’daki en hızlı bozulan bazı habitatlarda da yaşayan uzun burunlu maymunlar, Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği Kırmızı Listesinde Tehlike Altında olarak listelenmiştir.

Kaynaklar:

• Woltanski, A. 2004. “Nasalis larvatus” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed February 28, 2023 at https://animaldiversity.org/accounts/Nasalis_larvatus/
• Distribution and conservation of the proboscis monkey (Nasalis larvatus) in Kalimantan, Indonesia, Biological Conservation, Volume 92, Issue 1, January 2000, Pages 15-24
• (Marina Davila-Ross, Helen Pople ve ark.), An Approaching Motor Boat Induces Stress-Related Behaviors in Proboscis Monkeys (Nasalis larvatus) Living in a Riparian Area, International Journal of Primatology  volume 43, pages677–697 (2022)
• (Sophie J. Kooros, Benoit Goossens ve ark.), External environmental conditions impact nocturnal activity levels in proboscis monkeys (Nasalis larvatus) living in Sabah, Malaysia, American Journal of Primatology, Volume 84, Issue 9 e23423
• L Sjahfirdi and D Noviandini 2021 J. Phys.: Conf. Ser. 1725 012051DOI 10.1088/1742-6596/1725/1/012051

Ana Görsel: Elliot Pelling, Taken on October 30, 2014, The Big Konk, Proboscis monkey – Nasalis larvatus