Anadolu Parsı (Panthera pardus tulliana)

Anadolu parsı külterel ve biyolojik açıdan ülkemiz coğrafyasının tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Besin zincirinin en üstünde yer alan bu canlı anahtar tür özellikleri taşımaktadır. Yaşadıkları bölgelere en kolay uyum sağlayan yırtıcılardan biri olan leoparlar, Güney Afrika’dan Orta Afrika çöllerine, Orta Doğu’dan Güneydoğu Asya’ya ve Rusyanın kuzeyindeki uç noktalara kadar dağlık ve nispeten uzak habitatlarda görülebilirler. Yalnız yaşayan ve oldukça ürkek olan leoparlar, hastalık yayma ihtimali olan veye tarım alanlarında ekonomik zarara yol açma potansiyeli taşışan küçük memelilerin dengelenmesinde rol oynamaktadır.

Daha önceden leoparlar 9 alttüre ayrılmış olsa da günümüzde yapılan genetik araştırmalar neticesinde 8 alttür olduğu kabul edilmektedir. Bu alt türler arasında Panthera pardus pardus, Panthera pardus tulliana (Panthera pardus saxicolor ve Panthera pardus ciscaucasica) Panthera pardus tusca, Panthera pardus kotiya, Panthera pardus delacouri, Panthera pardus orientalis, Panthera pardus melas, Panthera pardus nimr bulunmaktadır.

Anadolu parsı olarak adlandırılan Panthera pardus tulliana ile sinonim olarak Panthera pardus saxicolor ve Panthera pardus ciscaucasica isimleri de kullanılmaktadır. Anadolu parsının 1975 yılına kadar İç Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgelerindeki ormanlarda yayılış gösterdiği bilinmekle birlikte bu yıllardan sonra uzun bir müddet kendisine dair hiçbir ize rastlanmamıştır. Son yıllarda yapılan fotokapan çalışmaları neticesinde birçok farklı ilde yaşadığı tespit edilen Anadolu parsı’nın Toroslar’da yaşadığı bilinmektedir.

Fiziksel Özellikleri ve Tanımı

Yetişkin bir anadolu parsı 100 kg vücut ağırlığına, 2.5 metre vücut uzunluğuna ve 80 santim kuyruk uzunluğa sahiptir. Soluk sarımsı kahverengi veya gri olan Anadolu lepoarları oldukça kısa tüylü vücut kürküne ve uzun tüylü bir kuyruğa sahiptir. Siyah beneklere sahip olan bu canlıların vücut rengi Hindistan ve Afrika’daki alttürlere göre daha soluk olsa da kendine özgü altın renkli bir kürke sahiptir. Vücut kıllarının uzunluğunun 1,5 ila 2 santim arasında değişen anadolu leoparlarının kuyruk tüyleri ya vücut tüyleri kadar uzun ya da daha uzun olduğu gözlemlenmiştir.

Yaşam Alanları

Anadolu leoparları yamaçların yakınlarında, kayalık alan çevrelerinde, yüksek dağ ekosistemlerinde ve açık alanlarda görülebilirler. 3.000 metrenin üzerinde nadiren görülen bu tür genellikle gece görülürler ve bölgeseldirler.

Tür Biyocoğrafyası

Anadolu parsının ülkemizde Orta ve Batı Toroslar’da, Bitlis, Şırnak, Diyarbakır ve Hakkari illerinde yaşadığı bilinmekle birlikte daha birçok farklı ilde görülme ihtimali de bulunmaktadır.

Takson Bilgisi ve Sınıflandırma

Yapılan genetik çalışmalar neticesinde Pars olarak nitelendirilen Panthera pardus’un dünya çapında farklı coğrafyalarda bulunan 8 alttürü bulunmaktadır. Bu alttürlerden ülkemiz coğrafyasında görülmekte olan Anadolu parsı ülkemizde güney ve batı bölgelerinde kayıt altına alınmıştır.

Anadolu parsı Fransız zoolog Valenciennes tarafından 1856 yılında Felis tulliana olarak adlandırılmıştır. 1931 yılında bilim adamları tarafından yapılan çalışmalarda Felis tulliana olarak adlandırılan Anadolu parsının aslında Panthera pardus türünün bir alttürü olduğu anlaşılmıştır.

Alem	Hayvanlar
Şube	Kordalılar (Chordata)
Sınıf	Memeliler (Mammalia)
Takım	Etçiller (Carnivora)
Aile	Kedigiller (Felidae)
Cins	Panthera
Tür	Panthera pardus tulliana

Davranış Özellikleri

Yalnızca üreme dönemlerinde veya yavru yetiştirdikleri dönemlerde gruplar haline görülenilirler. Yetişkin bir anadolu leoparı, av sıkıntısı olmadığı taktirde oldukça dar bir alanda yaşayabilirken, yiyecek bulması için çaba sarf etmesi gereken yerlerde de oldukça geniş bir alanda yaşayabilirler. Dişi bireyler 8.400 km²’lik bir alanda dolaşabilirken, yetişkin bir erkek birey 10.600 km²’lik bir alanda dolaşabilir. Bir gecede 25 ila 75 km arasında yol kat edebilen erkeklerin bölgesinde birçok dişi bulunabilir. Anadolu leoparlar kendi vücut ölçülerine yakın canlıları avlamak yerine vücut ağırlığı 15 ila 60 kilo arasında olan kendinden küçük canlıları avlarlar.

Üreme Bilgisi

Erkek bireyler üreme dönemlerinde 3-4 haftada yaşadıkları alanı tamamen işaretlerler. Koku bırakmak isteyen erkekler arka ayakları ile ağaçları, toprağı ve kayaları çizerek veya dışkılarını sürterek 35-50 cm uzunluğunda izler bırakırlar.

Beslenme Alışkanlıkları

Anadolu parsı ülkemiz sınırları içerisinde yaban tavşanı, karaca, dağ keçisi, yaban domuzu ve geyik gibi memelilerin yanı sıra kuş gibi canlılar ile beslenme potansiyeline sahiptir.

İnsanlarla Etkileşimi

Anadolu parsı genellikle insanlardan uzak ormanlık alanlarda yaşadıklarından dolayı insanlarla pek temas halinde olmayan bir yırtıcıdır. Ancak farklı coğrafyalarda çobanlık, koruculuk, askerlik ve avcılık yapan insanlarla karşılaştığı ve nadirende olsa saldırdığı kayıtlar bulunmaktadır. Her ne kadar insanlarla teması birçok yabani türe kıyasla oldukça az olsa da insanlar tarafından öldürüldüğü birkaç kayıt bulunmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz.

• 2013 yılında Anadolu parsı olduğu iddia edilen ve bir çoban tarafından öldürülen Parsın yapılan çalışmalar neticesinde İran parsı olduğu ortaya çıkmıştır.
• 1975 yılında Ankara ilinin Beypazarı ilçesi ile Aydın ilinin Seferler ve Asar köylerinde bazı kişiler avlanarak (vurularak) öldürülmüştür.

Anadolu leoparı simgesi tarih boyunca birçok mimari eserde, heykelde, seramik ve sikkelerde hemen hemen her dönemde kullanılmış olmakla birlikte ne kadar önemsendiğinin de bir başka göstergesidir. Bu canlının Anadolu’daki varlığının en eski göstergesi Konya Çatalhötük’teki Leopar Tapınağı üzerinde bulunan ve tarihi 9 bin yıl öncesine dayanan duvar kabartmalarıdır.

Romalı devlet adamı olan Marcus Tullius Cicero, M.Ö 51-50 yılları arasında Kilikya Valisi olarak görev yaptığı sırada Anadolu leoparlarının kendisine gönderilmesini istemiştir. Bir zamanlar günümüzdeki Antalya, Burdur ve Denizli illeri arasında yer alan Kibyratis bölgesinde gladyatör savaşlarında kullanılmak üzere üretilmekteydi. Bilimsel adlandırılması Cicero’nun ön adı olan Tullius’tan esinlenip “Tulliana” olarak adlandırılmıştır.

Koruma Statüsü

Panthera pardus tulliana, Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından Nesli tükenmekte olan türler (EN) kategorisinde listelenmektedir.

Kaynaklar:

• NEW RECORDS OF THE LIVING ANATOLIAN LEOPARD (PANTHERA PARDUS TULLIANA L., 1758) IN THE MEDITERRANEAN REGION OF TURKEY, (ÜNAL.Y, – UYSAL.H ve ark.), 10.15666/aeer/2102_10431059
• Stein, AB, Athreya, V., Gerngross, P., Balme, G., Henschel, P., Karanth, U., Miquelle, D., Rostro-Garcia, S., Kamler, JF, Laguardia, A., Khorozyan, I. & Ghoddousi, A. 2020. Panthera pardus (2019 değerlendirmesinin değiştirilmiş versiyonu). IUCN Tehdit Altındaki Türler 2020 Kırmızı Listesi: e.T15954A163991139. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-1.RLTS.T15954A163991139.en . 14 Ekim 2023’te erişildi .