Oklu Kirpi (Hystrix indica)

Oklu kirpi olarak bilinen Hystrix indica, birçok insan tarafından oklarını metrelerce uzağa fırlatabilen tehlikeli canlı olarak bilinse de insanlar için zararsız denilebilecek bir kemirici türüdür. Oklu kirpi olarak adlandırılmalarına rağmen ülkemizde de yagın olarak görülebilen sıradan kirpilerle (Erinaceus concolor) hiçbir akrabalığı bulunmamaktadır. Yani bir kirpi türü değildir. Fare, sincap ve kunduz gibi kemirgenlerin de içinde bulunduğu kemiriciler ailesinin bir üyesi olan oklu kirpiler, ülkemizde nesli azalma tehlikesinde olan türler arasında yerini almaktadır.

Fiziksel Özellikler ve Tanım

Oklu kirpiler 55 ila 60 cm arasında boy uzunluğuna ve 10 ila 12 cm arasında kuyruk uzunluğuna sahip canlılardır. 18 ila 22 kg ağırlığa sahip olan bu canlıların baş kısmı açık kahverengi olmakla birlikte vücutlarının diğer kısımları koyu boz veya kahverengidir. Kalın bir boyna, küçük kulak ve gözlere sahip olan bu canlıların sırt, omuz ve ense kısımlarında 3 ila 8 mm kalınlıkta ve 15 ila 35 cm uzunlukta ok benzeri sivri dikenlere sahiplerdir. İçi boş olan bu dikenlerden kuruklarında 15-16 adet 8-12 mm kalınlıkta uçları koyu renkte dikenler bulunmaktadır. Yürüyüşünden de anlaşılacağı üzere ön bacakları arka bacaklarından nispeten daha kısadır.

Tür Biyocoğrafyası

Dünya genelinde Afrika ve Asya’nın tropik ve subtropik bölgelerinde yaygın olan oklu kirpiler, ülkemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde; Adıyaman ve Batman illerinde Akdeniz bölgesinde; Adana, Mersin ve Antalya illerinde, Ege Bölgesi’nde; İzmir, Aydın, Manisa, Muğla ve Kütahya illerinde Marmara Bölgesi’nde; Bursa, Balıkesir ve Kocaeli illerinde görülebilmektedir.

Yaşam Alanları

Kayalık ve dağlık alanlarda, tarlalarda, su kanallarının yakınlarında ve fundalık bitkilerin bulunduğu arazilere görülebilirler. Kendi yaptıkları yuvaların yanı sıra mağaralarda ve kaya yarıklarında da görülebilirler.

Takson Bilgisi ve Sınıflandırma

Anadolu’da da görülebilen oklu kirpilerilk olarak Hystric cristata olarak tanımlanmış olsa da daha sonraki çalışmalarda Hystric indica olarak tanımlanmıştır.

Alem	Hayvanlar Alemi (Animalia)
Şube	Kordalılar (Chordata)
Sınıf	Memeliler (Mammalia)
Takım	Kemiriciler (Rodentia)
Aile	Oklu kirpiler (Hystricidae)
Cins	Hystrix
Tür	Oklu kirpi (Hystrix indica)

Davranış Özellikleri

Genellikle geceleri aktif olan bu canlılar yalnız yaşamayı tercih ederler. Gündüzleri yuvalarında ya da fundalıklar arasında dinlenmeyi seven bu canlılar iyi yüzücülerdir.

Bir tehlike ile karşılaştıkları esnada oklarını kabartırlar ve kuyruk kısmında bulunan dikenleri birbirlerine çarğıtarak hışırtışı bir ses çıkartırlar.

Üreme Bilgisi

Birçok memeli türünde olduğu gibi oklu kirpilerde de cinsel dimorfizm görülmektedir. Memelilerin %95’i kadar büyük bir çoğunlunda erkek bireyler çok eşlidir ve yavru bakımıyla dişi bireye göre daha az ilgilidirler. Ancak oklu kirpilerde yavru bakımı hem erkek hem de dişi bireyler tarafından beraber yapılmaktadır.

Tek eşli oldukları bilinen oklu kirpilerin yıl boyunca üreyebildiklerinin bilinmesine rağmen henüz netlik kazanmamıştır. Oklu kirpiler üzerine yapılan üreme çalışmalarının tamamı canlının tutsak ortamda bırakılması sonucunda elde edilmiş olup, doğal yaşam alanlarındaki davranışlarını değerlendirme niteliğinden yoksundur.

Hystrix cinsi üç oklu kirpş türünün tamamında gebelik süresi üç aydır. Yılda iki kereye kadar doğum yapabilen oklu kirpilerin her doğumunda ortalama iki yavru birey dünyaya gelmektedir.

Beslenme Alışkanlıkları

Oklu kirpilerin ana besin kaynağını bitkiler oluşturmaktadır. Bitki tohumları, kökleri ve yapraklarının yanı sıra soğanlı bitkilerle de sık sık beslenen oklu kirpiler, patates ve mısır gibi tarımsal ürünleri tüketirler.

İnsanlarla Etkileşimi

Oklu kirpiler yaşadıkları bazı coğrafyalarda mısır, patates ve yerfıstığı gibi ekonomik değeri bulunan tarımsal bitkileri tükettiklerinden dolayı insanlara ekonomik zarar verme potansiyeli olan canlılar arasında yerini almaktadır. Bu bitkilere ek olarak kabak, bamya, soğan ve havuç gibi bitkileri de tüketebilirler.

Oklu kirpiler bazı bölgelerde ekonomik zarara sebep olabilecek bir memeli türü olsa da Türkiye’de herhangi bir ekonomik zarara yol açabilecek popülasyona sahip olduğu söylenemez.

Etinin şifalı olduğu gerekçesiyle insanlar tarafından avlansalarda, etinin bir faydasını kanıtlayan herhangi bir bilimsel çalışma bulunmamaktadır.

Yaşam Süresi

Oklu kirpiler doğal ortamlarında yaklaşık olarak 15 ila 20 yıl arasında bir ömür sürerler.

Koruma Statüsü

Habitat tahribatı, tarım ilaçlarının kullanılması ve bazı bölgelerde eti için avlanılması gibi sebepler neticesinde türün Türkiye coğrafyasında popülasyonu azalma göstermektedir. Tür dünya çapında asgari endişe altındaki türler kategorisinde (LC) yer almasına rağmen Türkiye’de neredeyse tehdit altındaki türler kategorisinde (NT) değerlendirilmektedir.

Kaynaklar:

• Adıyaman-Kâhta İlçesi Civarı Ormanlarında Yaşayan Oklu Kirpi (Hystrix indica Kerr, 1792)’nin ve Porsuk (Meles meles Linnaeus, 1758)’un Ekolojisi ve Yayılışının Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Belirlenmesi, I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, (Selçuk İnaç ve ark.)
• Distribution of Indian Crested Porcupine Hystrix indica (Kerr, 1792) (Mammalia: Rodentia) in Batman Province, (Gökhan Yürümez ve Servet Ulutürk), Batman Üniversitesi, Yaşam Bilimleri Dergisi; Cilt 6 Sayı 1 (2016)
• A Research on Mammalian Fauna of Manisa, Yasin İLEMİN, İlemin, (2022) Comm. J. Biol. 6(1), 6-10, 10.31594/commagene.1052286
• Food habits of indian crested porcupine (Hystrix indica) (Kerr 1792), in district Bagh, Azad Jammu and Kashmir, https://doi.org/10.1590/1519-6984.243063, Braz. J. Biol. 82 • 2022 
• Myers, P., R. Espinosa, CS Parr, T. Jones, GS Hammond ve TA Dewey. 2023. Animal Diversity Web (çevrimiçi). https://animaldiversity.org adresinden erişildi.
• Mori, E., Lovari, S. Tepeli kirpide ( Hystrix cristata ) cinsel büyüklük monomorfizmi. Mamm Biol 79 , 157–160 (2014). https://doi.org/10.1016/j.mambio.2013.07.077
• Francesca Coppola & Antonio Felicioli, Reproductive behaviour in free-ranging crested porcupine Hystrix cristata L., 1758, Scientific Reports volume 11, Article number: 20142 (2021) 

1. Porc-épic indien (Hystrix indica), Paul MOINE, (08.16.2022)