Böcekler Neden Savunma Mekanizmaları Geliştirmiştir?

İnsektivor (böcekçil) hayvanlar hemen hemen tüm besin ihtiyaçlarını böceklerden sağlarken omnivorlar (hepçiller) bazen tüketmekte, herbivorlar(otçullar) ise farkında olmadan böceklerden yiyebilmektedir.

Bazı böcek grupları böceklerle beslenerek böcekçiller arasında yerini almaktadır. Buradan yola çıkarak kendi gruplarında bile av-avcı ilişkisi olan böceklerin rakipleri azımsanacak düzeyde değildir. Hayvanlar ve insanlar tarafından avlanma tehlikesi olmasına rağmen bitkilerde dahi bu tehlike geçerlidir. Diğer canlı gruplarına göre bitkilerin oranı çok daha düşük olsa da doğada yaşanan veya yaşanması mümkün tüm durumları ele almak zorundayız. Bu bitkiler böceklere cazibeli gelebilecek kısımlara sahiptir. Örneğin sinek kapan bitkisi tamamen hareketsiz bir türken üzerine gelen bir sineği hissettiği anda ansızın kapanarak sineği sindirmektedir. Diğer bir örnek ise su ibriği bitisinin bazı eklembacaklı türlerini, yarıya kadar sıvıyla dolu olan ibriğe benzeyen haznesi ile avlayarak sindirmesidir.

Avcı bireyler hayatları boyunca avlanarak yaşamını idame ettirmek zorundadır. Buna karşın av olan türlerde hayatta kalmak için avcılardan kurtulmanın yolunu bulmak zorundadır. Arayışlar içerisine giren böcek türleri birçok farklı savunma mekanizması geliştirmiştir. Tüm türlerin aynı savunma mekanizmalarına sahip olması elbette mümkün değildir. Birçok farklı canlı grubu olduğu gibi birçok farklı savunma mekanizması vardır.

Böcekler kullandığı tüm savunma mekanizmalarında yüksek başarı oranına ulaşacak diye bir kaide yoktur. Bir kuş tarafından avlanacak olan iki böcek türünden biri zıplayarak veya koşarak kaçmayı tercih edip yem olabilirken diğer bir böcek türü olduğu yerde hareketsiz kalarak av olmaktan kurtulabilir. Bu tamamen uygulanan savunma mekanizmasının ne kadar işe yarayacağı ile ilgilidir. Harcanan enerji veya zaman bir başarı göstergesi değildir. Yeşillik içerisinde yer alan kırmızı ve yeşil böcekleri ele alalım. Yeşil böcek ortamda kamuflaj özelliği kazanıp avcı tarafından fark edilmeyecektir. Kırmızı böcek ise çabucak göze çarpacak ve av olacaktır. Yani yeşil böceğin hayatta kalma şansı kırmızı böceğe göre daha fazladır. Böylece kırmızı böcek olduğu yerde hareketsiz kalarak avcıdan kurtulmayı denemeyecek ve başka yöntemlere başvuracaktır. Bu gibi daha birçok durum doğada yaşanabilir. Bundan dolayı birçok farklı böcek grubu olduğu gibi birçok farklı savunma mekanizmaları vardır.

Saklanarak Savunma

Geliştirilen savunma mekanizmalarından en az enerji gerektireni saklanarak savunma olsa gerek. Bulunduğu çevreye renk, desen veya şekil olarak uyum sağlamış bir canlı, avcı tarafından görülme ihtimalini büyük ölçüde azaltmaktadır. Böcekler kuru bir yaprağa benzeyebileceği gibi çevresindeki birçok farklı canlı veya cansıza benzeyebilir. Çevresindeki cansızlara benzeme özelliği yalnızca böceklere has bir özellik değildir. Örnek olması açısından Cyrtarachne ixoides örümcek türünü söyleyebiliriz.

Kuş pisliğine benzeyen ve bunun tek faydasını göre tür elbette bu örümcek türü değildir. Böcek türlerinde de kuş pisliğne benzeyerek ortamda kamuflaj özelliği kazanıp avcılardan kurtulan türler vardır. Monopis monachella güvesi bunlardan yalnızca bir tanesidir.

Avlanma konusunda çok tecrübeli olmayan böcekçil kuşlar hakkında elimizde çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Her ne kadar elimizde yeterli bilgi olmasa da böcekçil kuşların mideleri üzerinde yapılan araştırlamalar göstermektedir ki böcekçil kuş türleri kamuflaj yapan böcek türlerini avlayabilmektedir. Kamuflaj yapan böcek türlerini bir kez avladıktan sonra sonraki denk gelişlerde böceklerin yaptığı taklit ederek gizlenme konusundaki başarısı düşmektedir. Örnek vermek gerekirse amerikan mavi kargası ince yaprak dallarına benzeyen tırtıl türlerini fark ettikten sonra ağaç dallarını gagaladığı kayıt altına alınmıştır.

Yaptığı kamuflaj işe yaramayan böcek türleri yeni arayışlar içerisine girmektedir. Avcıyla karşılaşan türler genellikle en az enerji harcayacağı kaçma yöntemini seçmektedir. Kimi zaman olduğu yerde ters dönerek ölü taklidi yaparken kimi zaman ise kanatlarını hızlıca açarak avcısından kaçma yolunu tercih etmektedir. Kanatları sayesinde avcı türü şaşırtarak başka bir noktaya konar ve orada hareketsiz bir şekilde bekler ve avcısından kurtulur. Kanatları açarak kurtulmanın tek yolu başka bir noktaya uçmak değildir. Bazı böcek türleri kanatlarının alt kısmında göze benzeyen halkalara sahiptir. Bu halkaları karşısındaki avcıyı ürkütmek için kullanabilmektedir. Bu halkaların gerçek göz şekline benzerliği ne kadar artarsa ürkütme başarısı da bu oranda artmaktadır.

Yazıya konu olan saklanarak savunmada birçok farklı canlıdan yüzlerce hatta binlerce örnek bulabiliriz. Bazı örnekleri görsel içermeden liste halinde aşağıda belirtmekte fayda olacaktır. Bu liste özellikle böcek ve diğer küçük canlı grupları için doğa gözlemleri yapanları ilgilendirmekle birlikte yaşadığı çevreyi tanımak isteyenler için de küçük bir bilgi olacaktır.

• Palpita vitrealis ve Scopula ornata güvelerinin beyaz duvarlara konduğunda çok fark edilmemesi
• Hypomecis punctinalis güvesinin pirket zeminlerde neredeyse hiç gözükmemesi
• Agrotis ipsilon güvesinin sonbaharda fındıklık gibi alanların zeminindeki kamuflajı
• Acrida ungarica çekirgesinin kuru dal parçasına benzemesi
• Exoprosopa minos sineğinin toprak ve taşlık zeminlere sağladığı uyum
• Terellia gynaecochroma ve Terellia serratulae türlerinin deve dikeni üzerinde pek farkedilmemesi

Bu gibi daha onlarca canlı türü bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde yaprak, ağaç gövdesi, duvar ve pirket gibi bazı noktalarda kamuflaj özelliği kazanmaktadır.

Kaynaklar:

The Insect Anoutline Of Entomology – P.J.Gullan and P.S.Cranston / Böcekler: Entomolojinin Ana Hatları Prof. Dr.Ali Gök