Bozayı (Ursus arctos)

Tanım ve Fiziksel Özellikler

Bozayılar yaşayan en büyük etoburlardan biridir. 1-2.8 metre vücut uzunluğuna ve 65-210 mm kuyruk uzunluğuna sahiptir. Omuzlarının yerden yüksekliği yaklaşık olarak 90-150 cm arasındadır. Arka ayakları üzerinde durduğunda ise yaklaşık 2.5 metre yüksekliğe ulaşabilirler. Ağırlıkları 80 ila 600 kg arasında değişmektedir. Ortalama olarak, yetişkin erkek bireyler dişi bireylerden %8 ila %10 oranında daha büyük yapıdadır. Köpek dişleri arasındaki mesafe 6 ila 8 cm arasındadır. Boyutları kuzeyden doğuya gidildikçe düşmektedir. Örneğin güneybatı Yukon’daki bireyler ortalama olarak sadece 140 kg ağırlığındadır. Kürkü genellikle koyu kahverengidir. Rocky Dağları’ndaki bireylerin omuzları ve sırtları boyunca beyazla kaplı, kırlaşmış görümü veren uzun tüyleri vardır. Bu nedenle o bölgedeki bireyler boz ayı olarak adlandırılır. Boz ayılar son derece güçlüdür ve iyi bir dayanıklılığa sahiptir. O kadar kuvvetlidirler ki tek vuruşta bir ineği veya atı öldürebilirler.

Tür Biyocoğrafyası

Ursus arctos bir zamanlar kuzey ve orta Avrupa’da, Asya’da, Fas ve Cezayir’deki Atlas dağlarında ve Kuzey Amerika’nın batısında Meksika’ya kadar görülebiliyordu. Batı Avrupa ve Filistin’den doğu Sibirya ve Himalaya bölgesine, kuzeybatı Afrika’nın Atlas Dağları ve Hokkaido’ya kadar son derece az sayıda görülebilirler. Alaska ve batı Kanada’daki Kuzey Amerika popülasyonları oldukça sabittir. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki pek çok nüfus, Sierra Nevada ve güney Rockies’tekiler de dahil olmak üzere yok edildi. Kuzey Meksika popülasyonları 1960’larda yok edilmiştir.

Yaşam Alanları

Bozayılar çöl kenarlarından yüksek dağ ormanlarına kadar çeşitli yaşam alanlarında bulunmaktadır. Kuzey Amerika’da tundra, alpi çayırları ve kıyı şeridi gibi açık alanları tercih ediyorlar. Tarihsel olarakü Avrupalı yerleşimcilerin gelişinden önce büyük ovalarda oldukça yaygındılar. Sibirya’da, Ursus arctos esas olarak ormanlarda bulunurken, Avrupa popülasyonları esas olarak dağ ormanlık alanlarıyla sınırlıdır. Ursus arctos için temel yaşam alanı gereksinimi, gündüzleri barınabileceği yoğun örtülü bir alandır.

Beslenme Alışkanlıkları

Bozayılar hepçildir. Besleyici olduğunu düşündüğü hemen hemen her şeyi yerler. Diyetleri, farklı gıda kaynaklarının bulunması ile değişmektedir. Otlar, sazlar, bitki kökleri, yosunlar ve soğanlar dahil olmak üzere çok çeşitli bitkilerle beslenirler. Meyveler, kuruyemişler, meyveler ve yumrular, yaz ve sonbaharın başlarında yoğun olarak tüketilmektedir. Yılın her döneminde böcekleri, mantarları ve kökleri tüketirler. Fare, yer sincabı, dağ sıçanı ve yere yuva yapan canlıların yuvalarını kazarlar. Kanada kayalık dağlarında ve diğer bölgelerde, bozayılar (bu bölgelerdeki bozayıların alt türleri) oldukça etoburdur. Geyikleri, dağ koyunlarını ve dağ keçilerini avlarlar. Hatta kimi zaman siyah ayıları avladıkları bilinmektedir. Alaska’da bozayıların leş yediği ve ara sıra genç karibu ve geyik yavrularını avladığı gözlemlenmiştir. Bozayılar bu bölgelerde yaz aylarında somonların ürediği hassas popülasyonlarla beslendiği de gözlemlenmiştir.

Üreme Bilgisi

Dişi bozayılar 10 ila 30 gün süren kızgınlık döneminde birden fazla erkekle çifleşmektedir. Erkek bireyler dişiler için kavgaya tutuşabilir ve onları 1 ila 3 hafta boyunca koruyabilirler. Dişi bireyler bu dönemlerde kendi bölgesi boyunca koku bırakabilirler.

Bozayıların çiftleşmesi Mayıs ayından Temmuz’a kadar sürmektedir. -Boz ayıların çiftleşmesi Mayıs’tan Temmuz’a kadar sürer. Döllenmiş yumurtalar blastosist aşamasına kadar gelişir, bundan sonra uterusa yerleşme gecikir. Blastosist, çiftleşmeden yaklaşık 5 ay sonra, genellikle dişinin kış uykusuna girdiği Kasım ayında implante edilir. Bunu 6-8 haftalık bir gebelik takip eder ve doğumlar Ocak-Mart ayları arasında gerçekleşir (genellikle dişi hala kış uykusundayken). Preimplantasyon dahil toplam gebelik süresi 180 ila 266 gün arasında değişmektedir. Dişiler çiftleşme gerçekleşene kadar üreme mevsimi boyunca kızgınlıkta kalır ve doğumdan sonra en az 2 (genellikle 3 veya 4) yıl boyunca tekrar yumurtlamazlar. Genellikle doğum başına iki ila üç yavru doğar.

Boz ayılar 4-6 yaş arasında cinsel olarak olgunlaşır, ancak 10-11 yaşına kadar büyümeye devam eder. Ayıların 25 yaşında Yellowstone Park’ta yaşadığı ve çoğaldığı bilinmektedir.
Yavrular kör, çaresiz ve çıplak doğarlar, sadece 340 ila 680 gram ağırlığındadırlar. 3 aylık yavrular yaklaşık 15 kg, 6 aylık ağırlık ortalamaları ise 25 kg’dır. Emzirme 18 ila 30 ay sürer, ancak yavrular yaklaşık 5 aylıkken çok çeşitli yiyecekler yemeye başlarlar. Yavrular, en azından yaşamlarının ikinci baharına kadar (genellikle üçüncü veya dördüncü yaşa kadar) anneleriyle birlikte kalırlar. Erkek bozayılar ebeveyn bakımına katkıda bulunmazlar.

Yaşam Süresi

Bozayılar genellikle hayatlarının birkaç yılında hayatlarını kaybetmesine rağmen vahşi doğada 20 ila 30 yıl kadar yaşayabilirler. Esaret altındaki bir bozayı 50 yıla kadar yaşayabilmektedir.

Davranış Özellikleri

Bozayılar günün herhangi bir saatinde aktif olabilirler, ancak genellikle sabah ve akşam saatlerinde beslenirler. Gündüz vakitlerinde ise yoğun bitki örtüsü içerisinde dinlenirler. Bozayılar, yatacakları sığ çukurları kazarlar. Bozayıların mevsimsel hareketleri gözlemlenmiştir; bireyler sonbaharda bazen somon akarsuları ve yüksek meyve üretim alanları gibi elverişli besin kaynaklarına ulaşmak için yüzlerce kilometre yol kat etmektedir.

Yaşam alanları diğer bozayılarla büyük ölçüde örtüşür ve ayılar genellikle yalnız olmasına rağmen, bölgesel savunma kanıtı bulunmamaktadır. Bazen, ayılar büyük gıda kaynaklarında çok sayıda toplanabilir ve birden fazla yaş sınıfında genç olan aile toplayıcı gruplar oluşturabilir. Bu koşullar altında, baskınlık hiyerarşileri genellikle saldırganlıkla oluşturulur ve sürdürülür. En saldırgan ayılar genç dişiler olmasına rağmen, en yüksek rütbeli bireyler büyük yetişkin erkeklerdir. En az agresif ve en düşük rütbeli olanlar ise ergen bireylerdir. Oluşan tek sosyal bağlar dişi ve genç bireyler arasındadır.

Bozayılar, Ekim’den Aralık ayına kadar kadar bir hareketsizlik dönemine girerler ve tam süre bireyin konumuna ve hava durumuna bağlı olarak Mart’tan Mayıs’a kadar devam edebilir. Güney bölgelerde, bu hareketsizlik süresi çok daha kısadır hatta hiç olmayabilir. Bu dönem, ayıların vücut sıcaklıklarının birkaç derece düşmesine izin verdiği derin bir uyku ile geçmektedir. Bu gerçek bir kış uykusu değildir ve ayılar genellikle kış uykusundan kolayca uyandırılabilirler.

Çoğu zaman, boz ayılar kendi inlerini kazar ve kuru bitki örtüsünden bir yatak yaparlar. Oyuklar genellikle korunaklı bir yamaçta, ya büyük bir taşın altında ya da büyük bir ağacın kökleri arasında bulunur. Yuva bazen her yıl tekrar tekrar kullanılır.

Bozayılar, çok hızlı hareket edebilmesine ve bir kara ayıyı kolayca yakalayabilmesine rağmen yavaş, hantal bir yürüyüşle hareket ederler. Bozayılar çoğunlukla karada yaşarlar, ancak genellikle suda yüzerken veya balıkları avlarken görülmektedir. Yetişkinler ağaçlara tırmanamazlar.

Koruma Statüsü

Koruma durumları nüfusa bağlıdır. Bazı popülasyonları açıkça tehlikedeyken bazı popülasyonları tehlikede değildir. Bozayıların sayıları, yerleşimcilerin ve hayvancılığın yaygınlaşmasının ardından bozayılar eski yaşam alanlarını terkettirildiği yüzyılın başından bu yana çarpıcı bir şekilde azalmıştır. Bozayılar eski yaşam alanlarının yalnızca %2’lik kısımlarında hayatlarını sürdürmektedir. Ormancılık, madencilik, yol inşaatı, tatil köyleri, golf sahaları vb. gibi tüm yapılaşmalar bozayıların yaşam alanlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bozayıların 1900’lerin başlarında ABD’de 100.000 birey olduğu tahmin ediliyordu. Ancak günümüzde 1.000’den az sayıda bozayı ABD sınırları içerisinde yaşamaktadır. Bozayılar, batı Kanada ve Alaska’nın dağlık bölgelerinde hala oldukça yaygındır. Tahmini olarak 30.000 birey kadar yaşamaktadır. Avrasya’da tahmini olarak 100.000 bozayı bulunmakla birlikte bunun 70.000’i eski Sovyet Rusya topraklarında yaşamaktadır. Bu

Koruma durumları nüfusa bağlıdır. Bazı popülasyonlar açıkça tehlikede, diğerleri değil. Boz ayı sayıları, yerleşimcilerin ve hayvancılığın Batı’yı sular altında bıraktığı ve bu ayıları eski menzillerinin çoğundan çıkardığı yüzyılın başından bu yana çarpıcı bir şekilde düştü. Boz ayılar artık eski menzillerinin sadece yüzde 2’sine tutunuyor. Ormancılık, madencilik, yol inşaatı, tatil köyleri, alt bölümler, golf sahaları vb. tüm uygun ayı habitatına tecavüz ederek ayı sayılarında azalmaya neden oldu. Boz ayı sayısının 1900’lerin başında Amerika Birleşik Devletleri’nde 100.000 olduğu tahmin ediliyordu, ancak şimdi 1.000’den az. Boz ayılar, batı Kanada ve Alaska’nın dağlık bölgelerinde hala oldukça yaygındır, belki de yaklaşık 30.000 kişidir. Avrasya’da tahminen 100.000 boz ayı var ve bunların yaklaşık 70.000’i Sovyetler Birliği’nde yaşıyor. Bununla birlikte, habitat tahribi yaşam alanları boyunca bozayıları tehdit etmektedir. Asya pazarında ayı parçalarından yapılan ürünlerin herhangi bir tıbbi değeri olduğuna dair tam bir kanıt olmamasına rağmen kullanılması Avrasya ve Batı Kuzey Amerika’daki ayı türlerini tehdit etmektedir.

Ekosistemdeki Rolü

Bozayılar, yaşadıkları ekosistemlerde önemli avcı ve tohum dağıtıcılardır.

İnsanlarla Etkileşimi

Bozayıların yaşadığı bölgelerde genellikle av sahaları bulunmaktadır. Bir zamanlar bozayılar etleri ve kürkleri için avlanıyordu, ancak günümüzde ticari bir talep görmemektedir. Bozayıların bazı vücut parçaları (safta kesesi gibi) geleneksel Asya tıbbı pazarında yüksek fiyatlara satılmaktadır ancak bu parçaların tıbbi faydaları şimdiye kadar belgelenememiştir.

Günümüzde bozayılar özellijle Yellowstone Ulusal Parkı, Wyoming ve Alaska’nın bazı bölgelerinde ekoturizm endüstrisinin gelişmesinde yardımcı olmaktadır. Bozayılar, Kuzey Amerika’daki en tehlikeli hayvan olarak kabul edildi, ancak bu hayvandan gerçek bir saldırı tehlikesi genellikle abartılmaktadır. Genel olarak, bozayılar insanlarla temastan kaçınmaya çalışmaktadır. Yavruları yanındayken koruma içgüdüsüyle saldırgan tavırlar sergileyebilir. Ayrıca yiyecek arayışındayken de salgırdan tavırlarda bulunabilirler. Bununla birlikte, mizaçları tahmin edilemez ve genellikle dürtüsel ve huysuz davranışlar sergilerler.

Bozayılar, hayvancılık endüstrisi üzerindeki gerçek etkileri göz ardı edilebilir olsa da, özellikle sığır ve koyun olmak üzere evcil hayvanları bazı bölgelerde ciddi bir şekilde avlamakta ve zarar vermektedir.

Kaynaklar:

https://animaldiversity.org/accounts/Ursus_arctos/#bb72d74a438ac237674e0265c2cc2b95