Zor koşullarda bitki gibi davranabilen bir memeli: Çıplak köstebek faresi (Heterocephalus glaber)

Fiziksel Özellikler

Çıplak köstebek fareleri (Heterocephalus glaber), 1842’de Ruppell tarafından keşfedilmiş ve uzun süre sınıflandırılamamıştır. Onların hastalık sonucu tüylerini kaybetmiş memeliler oldukları düşünülmüştür. Çıplak köstebek farelerinin uzuvları kısadır ve kalın göz kapakları sebebiyle sanki körmüş gibi görünürler. Ağzın dışına uzanan oldukça uzun kesici dişlerin yanı sıra iki veya üç azı dişleri vardır. Kulak kepçesi olmayan bu canlıların cildi buruşuk ve kahverengimsi pembe renklidir. Yüz çevresinde, parmak uçlarında ve kuyrukta bulunan, yön belirlemeye yardımcı olan tüyler dışında tüyleri yoktur.

Çıplak köstebek fareleri çok yavaş büyüyen canlılardır ve bir yaşına geldiklerinde sabit vücut kütlesine ulaşırlar. Bu türün uzunluğu ortalama 147-165 mm ve ağırlığı 30-80 gram olarak değişmektedir. Geniş bir alana yayılan yeraltı tünellerinden ve odalarından oluşan labirentlerde yaşarlar. Tünellerden en derin olanında bir araya toplanmış ve üst üste vaziyette dinlenirler. Bu labirent yuva alanı çim kökleri, yumru kökleri ve çiçek soğanlarının kabukları ile kaplıdır. Otçul beslenen fareler tünel kazarak buldukları kökleri, soğanları ve yumruları yerler.

Koloniler halinde yaşayan köstebek farelerinin kendi aralarında konuştuğu ve her bir koloninin kendine özgü bir lehçesi olduğu da yapılan araştırmalar sonucunda ortaya koyulmuştur. Kendi lehçesiyle konuşmayan her köstebek faresi düşman olarak algılanmaktadır. Konuşulan lehçenin bütünlüğünü koruma görevinin de kraliçe fareye düştüğü gözlenmiştir.

Üreme

Tipik bir çıplak köstebek faresi kolonisinde üreyen bir tek dişi vardır ve bu dişi koloninin kraliçesi olarak adlandırılır. Kolonideki diğer dişiler görev paylaşımında üzerine düşeni yaparlar. Erkek üyelerin de yalnızca birkaçı üremeye katılmaktadır. Kraliçe fare, üreme dönemleri boyunca 1100’den fazla yavru üretebilir. 

Toprak Altında Oksijen Biterse?

Havadaki oksijen oranı % 21’in altına düştüğünde insanlar için nefes almak imkansız hale gelirken çıplak köstebek fareleri oksijen oranı toprak altında % 3’ün altına düştüğünde dahi hayatta kalabilmektedirler. Normal şartlarda bir hemoglobin molekülünün oksijen bağlama kapasitesi; karbondioksit bağlama kapasitesinden daha düşüktür. Bu sebepledir ki hayvanlar oksijen oranı düşük ortamlarda yaşayamazlar. Ancak köstebek fareleri bu duruma istisna bir örnektir. %3’ten düşük oksijen içeren bir ortamda yaşamayı başarabilmeleri sahip oldukları hemoglobin molekülünün, ortamda bulunan düşük konsantrasyondaki oksijeni çok etkili bir şekilde bağlayabilecek özellikte olmasıdır. Hemoglobinin bu sırrı çözülebilirse, düşük oksijen konsantrasyonunun neden olduğu kalp krizi, böbrek rahatsızlıkları, inme gibi hastalıkların tedavisinde yeni ufuklar açılabileceği ümit edilmektedir. Çıplak köstebek fareleri oksijen yoksunluğunun had safhada olduğu durumlarda tıpkı bitkilerin solunum reaksiyonlarında görüldüğü gibi, beyinde biriken fruktozu laktata çeviren anaerobik solunum yaparlar. Bu durum oksijensizliğin ölümcül etkilerini önlemektedir.

Kanser Olmayan Hayvanlar

Çıplak köstebek fareleri kanser olmayan nadir hayvanlardan biri olmalarıyla da dikkatleri üzerine çekiyor. Bu mekanizmada hyalüronik asit molekülü rol oynuyor. Nemlendirici özelliği sayesinde sıklıkla ismi duyulan hyalüronik asit, çıplak köstebek faresinde insandakinden 5 kat daha fazla olduğundan farelerin kansere yakalanmadığı açıklanmıştır. Biyolojik bir adım olarak kabul edilen bu verilerin kanser tedavisi geliştirme aşamalarında hayati önemi olacağı düşünülmektedir.

Kaynaklar

1. Buffenstein R, Parkı T, Hanes M, Artwohl J.E, 2012, Naked Mole Rat, The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents.
2. https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=TMhmMOA+tcDtD7TmXb51W2YH?dergiKodu=4&cilt=49&sayi=905&sayfa=6&yaziid=38650#:~:text=Bu%20mekanizmada%20hyal%C3%BCronik%20asit%20isimli,oldu%C4%9Fu%20i%C3%A7in%20fareler%20kansere%20yakalanm%C4%B1yor.
3.  https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/farkli-lehceler-konusan-tuysuz-kostebek-fareleri
4.  https://www.science.org/doi/10.1126/science.abc6588
5.  https://www.science.org/doi/10.1126/science.aab3896
6.  https://animaldiversity.org/accounts/Heterocephalus_glaber/
7.  https://bilimlerisigindayaratilis.org/ciplak-kor-fare-heterocephalus-glaberlerin-gizemli-hayati/