Güneş Sisteminin Harika Yapıları: Satürn Halkaları
Güneş sistemimizde Jüpiter’den sonra en büyük ikinci gezegen biri Satürn, sahip olduğu halkalardan dolayı halk arasında en çok bilinen ve en az mars kadar ilgi çeken bir gezegendir. Satürn’ün yanı sıra Neptün ve Uranüs gezegenlerinin de halkaları bulunmaktadır.
Satürn Güneş’ten yaklaşık olarak 1.4 milyar km uzaklıkta bulunmaktadır. Dünya’nın kendi ekseninde dönmesiy 1 gün (24 saat) sürerken, Satürn’ün kendi ekseni etrafında dönmesi yani 1 Satürn günü 10.7 saat sürmektedir. Buna ek olarak 1 Dünya yılı 365 gün sürerken, 1 Satürn yılı 990 Satürn günü ve 29 Dünya yılına denk gelmektedir.
Gaz devi bir gezegen olan Satürn atmosferinin çoğu hidrojen ve helyum gazlarından oluşmaktadır. Bu gaz devi gezegenin yaşam belirtisi desteklemediği bilinmektle birlikte bazı uydularının yaşam destekleyebilecek koşullara sahip olduğu düşünülmektedir.
Satürn’ün Halkaları Nasıl Keşfedildi?
Satürn’ün ünlü halkaları ilk olarak 1610 yılında İtalyan astronom, fizikçi ve matematikçi olan Galileo Galilei tarafından keşfedilmiştir. Galileo bu keşfi kendine ait 30 cm çaplı küçük teleskobu ile gerçekleştirmiştir. Bu gözlem Galileo’yu Satürn’ün halkalarını keşfeden kişi yapmasının yanı sıra teleskobu bilimsel amaçlar için kullanan ilk kişi de yapmaktadır.
17. yüzyılda geliştirilen teleskopların günümüzdeki teleskoplar ile mukayese edilemeyeceği aşikardır. Galileo Satürn gözlemlerinde de bu durumun vehametine uğramış ve Satürn halkalarının uydu olduğunu zannetmiştir. Gözlemlerine devam eden Galileo zamanla Satürn ile ilgili fikirlerini de geliştirmiştir. İlk olarak Satürn’ün üç yıldızdan oluştuğunu düşünmüş ancak daha sonra belli aralıklarla kaybolduklarını fark etmiştir. Kendi geliştirdiği teleskop sayesinde önce gezegene bitişik olduğunu düşündüğü ardından da uydu oldukları fikrini ortaya attığı Satürn halkalarını keşfetmiş ve gezegen ile halkaların arasındaki karanlığı da vurgulamıştır.
Satürn Halkaları Nasıl Oluştu?
Satürn halkalarının oluşumu hakkında iki farklı hipotez ortaya atılmaktadır. Bunlardan ilki, gezegenin oluşumu esnasında gezegenin ana yapısına ulaşamayan parçacıkların güçlü çekiminin de etkisiyle yörüngede oturduğu fikridir. Diğer hipotez ise Satürn’e yakın bir uydunun, asteroidin ya da bir kuyruklu yıldızın Satürn’ün güçlü kütle çekim etkisiyle parçalanarak yörüngeyi oluşturduğu hipotezidir.
Satürn Halkalarının Yapısı
Satürn halkalarının büyük çoğunluğunu irili ufaklı buz parçaları oluştursa da yapısında kayaçlar da bulunmaktadır. Satürn yedi halkaya sahiptir ve bu halkalar keşfedilme sırasına göre isimlendirilmiştir. Halkalar içten dışa doğru D, C, B, A, F, G ve E harfleri ile etiketlenmiştir. 7 halka 3 ana halka etrafında toplanmıştır. Ana halkalar A, B ve C olarak sınıflandırılmıştır. Bu halkalar 282.000 km gibi oldukça geniş bir yapıda olmasına karşın yalnızca 10 ila 30 m arasında bir kalınlığa sahiptir.
Dünya yüzeyinden bakıldığında Satürn’e en uzak halka olan A halkası bir teleskopla kolayca görülebilmektedir. Satürn’e en yakın halka olan D halkası ise oldukça soluktur. Halkaların arasında siyah bir şeridi andıran boşlun bulunmaktadır. A ile B halkasını birbirinden ayıran ve halkalar arasındaki en büyük boşluk olan bu kısım Cassini Boşluğu olarak adlandırılmaktadır. A halkasının ardından ise sırasıyla dar ve soluk olan F halkası ve ondan çok daha sönük olan G ve E halkaları bulunmaktadır. Satürn’ün en dağınık halkası olan E halkası yaklaşık olarak 1 milyon kilometrelik genişliği ile güneş sistemindeki en geniş gezegen halkası olma özelliğindedir.
| Adlandırılma | Satürn’e Olan Uzaklık | Genişlik |
| D Halkası | 66.970 – 74.490 km | 7.500 km |
| C Halkası | 74.490 – 91.980 km | 17.500 km |
| B Halkası | 91.980 – 117.580 km | 25.500 km |
| Cassini Bölümü | 117.500 – 122.050 km | 4.700 km |
| A Halkası | 122.050 – 136.770 km | 14.600 km |
| F Halkası | 140.224 – ? km | 30-500 km (tartışmalı) |
| G Halkası | 166.000 – 174.000 km | 8.000 km |
| E Halkası | 180.000 – 480.000 km | 300.000 km |
Kaynaklar:
- Galileo’nun İki Büyük Dünya Sistemi Hakkındaki Diyalogları ve Bilime Etkisi, Rıdvan Küçükali ve Mustafa Koç, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, Sayı 26, Bahar 2016
- Gece Kitaplığı, Fen Bilimleri ve Matematikte Güncel Araştırmalar, Yaşar Hız, Haziran 2022
- Saturn, https://solarsystem.nasa.gov/planets/saturn/, Nasa
- Saturn’s Rings, https://solarsystem.nasa.gov/resources/12669/saturns-rings/ ,NASA/JPL, August 29, 2005
