Çeşitliliğinin Üçte Biri Son Yüzyılda Yok Olan Yırtıcı: Kaplan (Panthera tigris)

Kaplanlar 9 alt tür ayrılmış canlılar olsa da günümüzde 6 farklı tür yaşamına devam etmektedir. Geçtiğimiz yüzyıla kadar ülkemizde görülebilen hazar kaplanı (Panthera tigris virgata) ile birlikte Bali kaplanı (Panthera tigris balica) ve Java kaplanının da (Panthera tigris sondaica) nesilleri tükenmiştir.

Kaplan nüfusları habitat kaybı ve kaçak avcılık nedeniyle son iki yüzyılda önemli ölçüde azalmıştır. 1900’lü yılların başlarında 100 bini aşkın kaplan bulunurken günümüzde bu sayı 3.000 civarlarında seyretmektedir. Bir başka deyişle kaplan nüfusları son yüzyılda %97 oranında azalarak yok olmanın eşiğine gelmiştir. Yaşayan 3.000 civarında birey bugün 13 ülkeye dağılmış durumdadır.

Tüm kaplan türleri boyut fark etmeksizin oldukça güçlü canlılardır. Kendisinden çok daha ağır canlıları avlayabildiği gibi onları sürükleyebilmektedir. Kısa kalın bir boyna, geniş omuzlara ve masif ön ayaklara sahiptir. Bu özellikleri sayesinde ön ayakları ile ava tutunurken güçlü çeneleri ile avla boğuşmak için son derece önemlidir.

Vücut büyüklüğü ve morfolojisi kaplan alt türleri arasında önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Sibirya kaplanı ya da Amur kaplanı olarak bilinen Panthera tigris altaica, kaplan türlerinin en büyüğüdür. Erkek sibirya kaplanları 3,7 m uzunluğa ve 423 kg’a kadar büyüyebilirken, dişi sibirya kaplanları 2,4 m uzunluğa ve 168 kg’a kadar büyüyebilirler.

Kaplanlar çok farklı ekolojik koşullarda dağılıma sahip canlılar olduğu gibi farklı habitatlarda da yaşamaktadırlar. Yaprak dökmeyen ormanlarda, muson ormanlarında, makilik alanlarda ve mangrov bataklıklarında yaşadıkları bilinmektedir. Sıcaklığın -40°C kadar düştüğü kar alan bölgelerde de görülebilmektedir. Genel olarak bir kaplan su kaynağı, bitki örtüsü ve yeterli miktarda ava ihtiyaç duymaktadır.

Kaplanlar yalnız canlılardır ve çiftleşme dönemi dışında eşler ilişki kurmazlar. Dişi kaplanlar 96 ila 111 gün arasında bir gebelik dönemi geçirirler ve 1 ila 7 arasında yavru doğururlar. Doğan yavrular 780-1600 gram ağırlığında, kör ve biçaredir. Gözler doğumdan 6-14 gün sonrasına kadar, kulaklar ile 9-11 gün sonrasına kadar açılmazlar. Yavruların biçare dönemlerinde anne genellikle yavrularını emzirmekle uğraşmaktadır. Yaklaşık 100 günlük olan yavrular sütten kesilirler ve 2 aylık olduklarında annelerinin peşlerinde gezmeye ve katı gıda almaya başlarlar. 5-6 aylık olan yavrular av gezilerine katılmaya başlarlar. Hemen hemen 3 yaşına kadar annelerinin yanında kalan genç dişiler 3 yaşına kadar, genç erkekler ise 4-5 yaşına kadar cinsel olgunluğa erişemezler.

Birçok memelide görüldüğü gibi yavru bakımını dişi bireyler üstlenmektedir. Dişiler yavrularını 3 ila 6 ay boyunca yavruları sütten kesilinceye kadar emzirirler. Genç kaplanlar avları takip etmeyi, saldırmayı ve öldürmeyi annelerinden öğrenirler.

Kaplanlar geceleri daha aktif olan canlılardır. Kaplanlar geyik, karaca ve keçi gibi toynaklı hayvanların yanı sıra tapirleri, fil ve gergedan buzağılarını tüketebilirler. Kaplanlar bir hayvanı avlarken koku duyularından ziyade görme ve duyma yeteneklerine güvenirler. Avlarına olabildiğince yaklaşmayı tercih eden kaplanlar, genellikle avlarının boğazlarına güçlü bir ısırık atarak onları indirmeyi amaçlarlar.

İnsanlarla Etkileşimi

Kaplanların yerel bazda öldürülme nedenlerine yönelik birçok araştırma yapılmıştır. Bangladeş’de bulunan Sundarbans ormanlarında kaplanların neden öldürüldüğüne dair yapılan araştırmalarda köy sakinlerinin, kaçak avcıların, tuzakçıların, shikariler (yerel avcılar) ve korsanların kaplan ölümlerinden sorumlu oldukları belirlenmiştir. Her biri kendine özgü neden ve yöntemlerle kaplanları öldürmektedir. Köy sakinleri kaplanları ağırlıklı olarak güvenlik nedeniyle öldürdüklerini belirtirken diğer gruplar ormanlık alanlarda daha profesyonel yöntemlerle öldürmektedir. Kaçak avcılar kaplanları para için öldürürler. Yerel avcılar, çeşitli ilaç üretimlerinde kullanılmanın yanı sıra toplumda statü kazanmak için de avlarlar. Korsanlar daha çok topluma koruma hizmeti sağlamak için kaplanları avlarlar. Yerel olmayan Bangladeşdeki tüccarlar tarafından bölgeye getirilen kaplan kemikleri sayesinde ortaya çıkan uluslararası ticaret, kaplanların ticaretinin yapılmasına çanak tutmakta ve bu grupların kaplanları öldürmesi için bir bahane sunmaktadır.

Nesli Tükenmeyen Kaplan Türleri

• Sibirya kaplanı (Panthera tigris altaica)
• Bengal kaplanı (Panthera tigris tigris)
• Güney Çin kaplanı (Panthera tigris amoyensis)
• Sumatra kaplanı (Panthera tigris sumatrae)
• Çinhindi kaplanı (Panthera tigris corbetti)
• Malezya kaplanı (Panthera tigris jacksoni)

Nesli Tükenen Kaplan Türleri

• Bali kaplanı (Panthera tigris balica)
• Hazar kaplanı (Panthera tigris virgata)
• Java kaplanı (Panthera tigris sondaica)

Kaplanlar günümüzde Nesli Tehlike Altındaki Türler kategorisinde değerlendirilmektedir.

Kaynaklar:

• https://animaldiversity.org/accounts/Panthera_tigris/
• Demographic and ecological correlates of a recovering tiger (Panthera tigris) population: Lessons learnt from 13-years of monitoring, Abishek Harihar, Bivash Pandav, Biological Conservation, Volume 252, December 2020, 108848
• Who is killing the tiger Panthera tigris and why?, Samia Saif, H. M. Tuihedur Rahman ,Cambridge University Press:  28 October 2016
• Goodrich, J., Wibisono, H., Miquelle, D., Lynam, A.J., Sanderson, E., Chapman, S., Gray, T.N.E., Chanchani, P. & Harihar, A. 2022. Panthera tigris. The IUCN Red List of Threatened Species 2022: e.T15955A214862019. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2022-1.RLTS.T15955A214862019.en. Accessed on 22 April 2023.

Kapak Görseli: Predators Prey (Flickr – Taken on December 10, 2017)