Sinekler (Diptera)

Sinekler latincede çift kanatlılar anlamına gelen Diptera olarak isimlendirilmiştir. Diptera ismi, latincede iki anlamına gelen “di” ile kanat anlamına gelen “ptera” kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuştur.

Sinekler genel olarak yalnızca iki kanatlı canlılar olarak bilinse de arkada yani ön kanatların hemen altında kanat olarak gelişmemiş ve sineklerin uçarken dengesini sağlamasına yardımcı olan kanat çifti halter olarak adlandırılmaktadır. Sivrisinekler hariç, sineklerin sünger emen ağız parçaları vardır. Sivrisinekler ve diğer bazı sineklerin delici-emici ağır parçaları vardır.

Diptera takımı Nematocera ve Brachycera olmak üzere 2 alttakıma ayrılmaktadır. Dünya biyotasının %12’sini oluşturan sinekler 130 ailede yaklaşık 125.000 tanımlanmış sinek türünü içermektedir. Karasinekler, çiçek sinekleri, sivrisinekler ve meyve sinekleri diptera takımına ait başlıca sinek türleridir. Sinekler sahip olduğu tür çeşitliliği ile lepidoptera (pul kanatlılar), hymenoptera (zar kanatlılar) ve coleoptera’dan (kın kanatlılar) sonra dördüncü sırada yer almaktadır. Farklı habitatlara iyi adapte olabilmiş canlı grupları arasında yerini alan diptera takımındaki birçok sinek türü dünyanın hemen hemen birçok zoocoğrafik bölgelerinde görülebilmektedir.

Sineklerin Yaşam Alanları

Bahçeler, ormanlar, ağaçlık alanlar gibi karasal habitatların yanı sıra akarsu, dere, göl, nehir ve kanal gibi su kaynaklarının bulunduğu sucul habitatlar, sineklerin yaşam alanlarını oluşturmaktadır. Dişi bireyler yumurtalarını suya bıraktığından dolayı yumurta ve larvalar ile yetişkin sineklerin yaşam alanları arasında farklılıklar olmaktadır. Yumurtalar larva aşamasına geçene kadar sucul habitatlarda varlığını korurlar. Daha sonra larva olan bu canlı, karasal ve sucul habitatlarda görülebilmektedir. Yetişkin sinekler

Sineklerin yaşam alanları larvalar ile yetişkinlerde kısmen farklılık göstermektedir. Sinekler yumurtalarını dere, nehir, kanal ve göl gibi su kaynaklarına bıraktığından dolayı larvalar da suya oldukça iyi adapte olmuş canlılar olsalar da karada da yaşayabilirler. Larvadan pupaya pupadan da yetişkinliğe evrilen sinekler hem karada hem de sucul ortamda çok rahat yaşam sürdüren canlılar olmuşlardır.

Sineklerin Yaşam Döngüsü

Sinek türleri metamorfoz geçiren canlı türleridir. Metamorfoz 4 evre içermektedir. Bunlar; yumurta, larva, pupa ve yetişkin evreleridir. Sinekler metamorfoz yaşam döngüsüne sahip olduklarından dolayı holometabol böcekler olarak sınıflandırılırlar.

Yumurta Evresi

Yumurtalar dişiler tarafından grup halinde veya ayrı ayrı bırakılmaktadır. Dişi sinekler bu yumurtaları genellikle suya bırakmaktadır. Ergin dişilerin bıraktığı yumurta sayısı 1 ila 250 arasında değişmektedir. Ancak buna bazı istisnalar vardır. Örneğin yeşil şişe sineğinin (Lucilia sericata) esir halde 2.000 yumurta bıraktığı kayıt altına alınmıştır.

Larva Evresi

Sinekler yumurta evresinden çıktığında larva evresine girmektedir. Larvalar genellikle kurtçuk olarak da adlandırılmaktadır. Genellikle göğüs ve karın kısmı şişkin olan bbu larvakar 2 ila 25 mm arasında olabilse de 10 cm’e kadar da çıkabilmektedir. Larva evresi birkaç haftadan birkaç aya kadar sürebilmektedir. Larva evresinde solunum larvanın derisi aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bazı taksınların derisinin üzerinde küçük solungaçlar bulunmaktadır. Bazı sinek türlerinin uzun veya kısa solunum tüpleri bulunan sivri uçları vardır ve buradan atmosferdeki oksijeni emebilirler. (Şekil 2)

Pupa Evresi

Pupa, larva gelişiminin ardından oluşmaktla birlikte hem larva hem de yetişkin bireylere benzer özellikler göstermektedir. Böcek pupaların genellikle hareketsiz olmasına karşınsuda yaşayan sinek türlerinin pupaları genellikle hareket halindedir.

Sinekler metamorfoz geçiren böceklerin aksine pupalarını puparyum kullanarak korurlar. Puparyumun asıl işlevi pupa ve yetişkin gelişimi sırasında dış etkenlere karşı koruma sağlamak ve hareketlere izin vermemektir. Pupadan çıkışı yaklaşan sinekler bu sertleşmiş dış iskeletin ucunu ince bir çizgi biçinde kırar ve pupadan çıkma gerçekleşir. Puparyumun süresi mevsimlere göre farklılık göstermektedir. Örneğin ilkbahar aylarında 15-19 gün, yaz aylarında ise 8-14 gün, kış aylarında ise 5-6 aydır.

Yetişkin Evresi

Başkalaşım evresinin sonu olan yetişkinlik evresi sineğin doğal ortamında gördüğümüz halidir. Yani baş, göğüs, karın ve kanat gibi kısımlara sahip olan halidir. Yetişkin sineklerin başının her iki yanında bulunan ve sarıda turuncuya, yeşilden maviye kadar çok farklı renklerde olabilen iki göze, iki çift kanata ve 3 çift ayapa sahip canlılardır. Başlarının önünde boşluk bulunan sinekler, bu boşluk sayesinde uçarken daha geniş bir alanı görebilirler.

Yetişkin sinek türleri 1 ila 12 mm arasında olurken, daha büyük türler 25 ila 60 mm arasında olabilmektedir. Duyusal organ olan antenler başın ön kısmında bulunurlar.

Kaynaklar:

• Murat Helvacı (2020), Characteristics of Dipteran Insects , The Wonders of Diptera, DOI: 10.5772/intechopen.96448
• Farzana Perveen ve Anzela Khan (2020) Introductory Chapter: Diptera, The Wonders of Diptera, DOI: 10.5772/intechopen.96448
• Richard W. Merritt, Gregory W. Courtney, Joe B. Keiper (2009), Diptera: (Flies, Mosquitoes, Midges, Gnats), Encyclopedia of Insects (Second Edition) 2009, Pages 284-297
• Brian M. Wiegmann and David K. Yeates, Diptera , True Flies
• Smithsonian Institution, True Flies (Diptera)