Uzman Kemirgen Avcısı: Gelincik (Mustela nivalis)

Fiziksel Özellikler ve Tanım

En küçük gelincik türü olan Mustela nivalis, dünyadaki en küçük etçil avcı olarak bilinmektedir. İnce, uzun ve boru şekline benzer bir gövdeye kısa bacaklara ve ince kısa bir kuyruğa sahiptir. Ön ve arka bacakları vücutlarına oranla kısa olan gelinciklerin sırt kısmı ile bacaklarının bir kısmı kahverengi kürkle kaplıdır. Karın kısmından çenesinin alt kısmına kadar beyaz kürkü bulunur. İnce, keskin ve toparlak kafa yapısı, nispeten küçük kulakları ile vücuduna oranla uzun boynu dikkat çekmektedir.

Gelinciklerin kış formu ile yaz formu arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Kış aylarında tamamen beyaz kürk formunu alan gelincikler yaz dönemlerinde ise kahverengi kürke dönerler. Vücut kütleri yaşadığı coğrfyalara göre değişiklik gösterir. Kuzey Afrika popülasyonlarındaki bireyler 70 gramın üzerinde bir ağırlığa ve 21 cm’den fazla vücut uzunluğuna sahip olduklarından dolayı en büyük gelincik türü olarak bilinirler. Kuzey Amerika popülasyonları ise yaklaşık olarak 45 gram ağırlığında olup kuyruk dahil 19 cm uzunluğundadır.

Tür Biyocoğrafyası

Gelincikler Kuzey Yarımküre boyunca oldukça yaygın memeli türüdür. Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’nın birçok bölgesinde görülebilirler.

Yaşam Alanları

Gelincikler çok farklı habitatlarda yaşayabilirler. Yaz aylarında kurak bir mevsim geçiren kır otlakarda, iğne yapraklı ve yaprak döken ormanlarda, açık tundralarda ve yağmur ormanlarında bulunabilirler. Gelincikler içi boş devrilmiş ağaç kütüğü gibi yerlerde rahatça manevra kabiliyeti olan canlllar olduklarından dolayı ormanlarda sıkça görülebilirler. Kendi yuvası için herhangi bir kazma faaliytinde bulunmayan gelincikler ağaçların dibindeki yuvaları, çalılık birikintilerini, boş ağaç kütüklerini yuva olarak tercih ederler.

Davranış Özellikleri

Gelincikler üreme dönemleri dışında genellikle yalnız vakit geçiren canlılardır. Yaşlı erkek bireyler, dişiler ve genç erkekler üzerinde cinsiyete dayalı baskınlık hiyerarşisi oluştururlar. Erkek bireyler cinsel dimorfizm nedeniyle dişilere göre hem daha cüsseli hem de daha baskın olurlar. Baskın erkekler diğer erkek bireyleri fiziksel saldırı ile tehdit etmelerinin yanı sıra onlara acımasızca saldırırlar. Saldırıya uğrayan erkek bireyler genellikle cıyaklıyarak geri çekilseler de saldırıya uğrayan dişiler bunun tam aksine saldırıya şiddetle karşılık verirler. Bundan dolayı genellikle baskın erkekler itaatkar erkek bireylere saldırmayı tercih etmektedir.

Gelincikler günlük olarak vücut ağırlıklarının yarısından fazlasını, kış aylarında ise bundan çok daha fazlasını tüketmek durumundadır. Sıklıkla kendisinden büyük avları avlayan gelinciklerde etleri saklama durumu yaygın olarak görülen bir olaydır.

Beslenme Alışkanlıkları

Gelincikler oldukça uzmanlaşmış kemirgen avcılarıdır. Diyet listesinde tarla ve ağaç fareleri gibi kemirgenlerin yanı sıra kuş yumurtaları, kertenkeleler, amfibiler, küçük balıklar ve omurgasızlar bulunmaktadır. Ancak kemirgenler dışındaki avları genellikle kemirgenleri az bulundukları veya avlayamadığı dönemlerde tercih ederler. Yaşadığı bazı coğrafyalarda lemninglerin bol bulunmasından dolayı onlarla beslenmeyi tercih ettikleri bilinmektedir.

Üreme Bilgisi

Gelincikler çok eşlidir yani erkek ve dişi bireyler birden çok eşle çiftleşirler. Erkek bireyler dişileri için rekabet haline girmezler. Üreme mevsimi genellikle ilkbahar ve yaz aylarıdır. Ancak üremenin yıl boyunca belirli aralıklarda gerçekleştiği bilinmektedir. Dişiler ortalama dört gün boyunca kızgınlık halindedir ve kızgınlık dönemi boyunca birkak erkek bireyle çiftleşmektedir.

Erkek gelincikler dişiler için rekabete girmese de kendi bölgelerini diğer erkeklere karşı savunurlar, ancak üreme mevsimi boyunca kızgınlık döneminde olan dişiyi aramak için bölgelerini terk ederler. Erkek ve dişiler arasında cinsel dimorfizm baskın olduğundan erkek bireyler istedileri dönemlerde dişilerin bölgesini işgal edebilirler. Dişiler bölgelerini bir erkeğe karşı savunacak güçte olmadıklarından dolayı yalnızca dişi bireylere karşı kendi bölgelerini savunmayı tercih ederler. Dişi bireyler yalnızca hamileliğin son evrelerinde, bölgesini rahatsız eden ister erkek ister dişi olsun tüm bireylere karşı hiç fark etmeksizin bölgesini savunurlar.

Kur davranışlarında erkek ve dişi bireyler birbirleriyle kavga ederler. Erkek birey dişinin ensesinden ısırıp kavrayarak beraber yuvarlanma davranışını sergilerler. Çiftleşme ortamı oluştuğunda ise yaklaşık olarak bir saat boyunca çiftleşirler. Dişinin yumurtalaması için uzun süre erkek tarafından uyarulması gerekmektedir. Av bolluğunun yıl içerisinde yapılan doğumlarda çarpıcı bir etkisi bulunmaktadır. Örneği lemning popülasyonlarının aşırı olduğu Kuzey Kutbu popülasyonlarında yavrulama dönemlerinde yavru sayısı 15’e kadar çıkabilmektedir. Bunun dışında ise yavrulama dört veya beş birey kadardır. Bir ay süren gebelik sonunda yavrular tüysüz be annelerine muhtaç doğarlar.

Ekosistem Rolleri

Kemirgen yırtıcıları olarak bilinen gelincikler, kemirgen popülasyonlarının kontrolünde önemli bir etliye sahiptir. Kemirgen döngüsü tundra ekosisteminde hayati rol oynar ve gelincikler de bu döngünün sağlanmasına önemli bir bileşendir. Gelincik gibi yırtıcı hayvanlar Lemming popülasyonlarını kontrol altında tutmaya yardımcı olmaktadır. Kivi gibi karada yaşayan kuş türleri gelincik popülasyonlarından olumsuz etkilenmektedir.

İnsanlarla Etkileşimi

Gelinciklerin avladığı canlılar arasında hastalık bulaştırmasıyla bilinen kemirgenler yer aldığından dolayı bölgesel sağlık açısından olumlu katkıları bulunan canlılar arasında gösterilmektedir. Gelincikler bazı bölgelerde evcil hayvan olarak tercih edilmekle birlikte kürkü palto ve eldiven gibi giysilerde süsleme olarak kullanılmaktadır.

Kanatlı evcil hayvanların bulunduğu kümeslere dadanan gelincikler, çiftlik ve kümes sahiplerine maddi zarar verebilmektedir.

Yaşam Süresi

Gelincikler küçük kütleli canlılar olduklarından dolayı yağ depolama yeteneklerinin kısıtlı olduğu bilinmekle birlikte vahşi doğada uzun süre yaşamamaları muhtemeldir. Yavrularının çoğunun sütten kesme yaşına ulaşamadığı düşünülmektedir. Doğal ortamlarda yaşayan gelinciklerin ortalama yaşam süresi 1 veya 2 yıl olsa da esaret altında kaydedilen en uzun yaşama süresi 10 yıldır.

Koruma Statüsü

Gelincikler, Dünya Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından Asgari endişe altındaki türler (LC) kategorisinde listelenmektedir.

Kaynaklar:

• Campbell, G. 2014. “Mustela nivalis” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed July 26, 2023 at https://animaldiversity.org/accounts/Mustela_nivalis/
• Fra298, https://www.flickr.com/photos/fra298/48280142382/, Taken on July 14, 2019