Yalnız ve Fırsatçı Kedigil: Vaşak (Lynx lynx)

Fiziksel Özellikler

Dört vaşak türünden Avrasya vaşağı en büyüğüdür. Aynı zamanda Avrupa’nın en büyük yırtıcılarından biridir, sadece boz ayılar ve gri kurtlar ondan daha büyüktür. Boyutları 18 ila 36 kg arasında, vücut uzunluğu 70 ila 130 cm arasında ve omuz yüksekliği 60 ila 65 cm arasında değişmektedir. Erkekler daha büyük ve daha sağlam olmakla birlikte, cinsel dimorfizm mevcuttur.

Kürkü gri, paslı veya sarı renklerden oluşmaktadır. Üç ana kürk modeli vardır: benekli, çizgili ve düz. Desenler bölgeler içinde ve bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Göbek, boynun önü, uzuvların içi ve kulaklar beyazımsıdır. Kuyruk siyah uçlu ve kısadır. Avrasya vaşağının uzun bacakları, keskin geri çekilebilir pençeleri, yuvarlak bir yüzü ve üçgen kulakları vardır. Avrasya vaşağının karakteristik özellikleri, kulakların ucundaki siyah tutamlar ve belirgin şekilde genişlemiş bir yüz hattıdır. Pençeler büyük ve kürk kaplıdır, bu da derin karda gezinmelerine yardımcı olur.

Tür Biyocoğrafyası

Vaşak, en yaygın dağılıma sahip kedi türlerinden biridir. Yaşadığı alanlar bir zamanlar Rusya, Orta Asya ve Avrupa’ya kadar geniş bir alana yayıldı. Bugün Batı Avrupa’dan Rus borael ormanlarına, Tibet Platosu ve Orta Asya’ya kadar uzanan oldukça geniş bir coğrafyada yaşamlarını devam ettiriyorlar. Vaşakların dağılımı insanların varlığı ve yürüttüğü faaliletler ile büyük ölçüde sınırlandırılmaktadır. Ölüm ve yaralanmaların çok sayıda görüldüğü yol, demiryolu ve otoyol gibi bölgelerde daha az görülürler. Ayrıca, açık alanlardan uzak durma eğiliminde olduklarından dolayı vaşakların dağılım alanları orman bağlantısının yanı sıra orman örtüsünün yüksek olduğu bölgelere bağlılık göstermektedir. Yaşadığı alanların bazı bölgelerinde ormansızlaşma vaşakların orman ile bağlantısını sınırlar ve Avrupa ve Asya’ya yayılmasını engeller.

Yaşam Alanları

Vaşak çok farklı habitatlarda yaşayabilmektedir. Acrupa ve Sibirya’da, yoğun toynaklı hayvan popülasyonlarının olduğu ormanlık alanlarda yaşarlar. Orta Asya’da açık ormanlık alanlarda, çöl bölgelerindeki kayalık tepe ve dağlarla bulunurlar. Ayrıca Himalayaların kuzey yamaçlarında kayalık ve ormanlık alanlarda bulunurlar.

Beslenme Alışkanlıkları

Felidae ailesinin diğer üyeleri gibi, Avrasya vaşağı da katı etoburdur ve sadece et tüketmektedir. Diğer Lynx türleri, uzmanlaşmış tavşan ve tavşan avcıları olduğu bilinmektedir ancak Avrasya vaşağının önceliği toynaklı hayvanlardır. Karaca (Capreolus capreolus), misk geyiği (g. Moschus türleri) ve çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra) gibi küçük toynaklılar diyetlerinin çoğunu oluşturur, ancak kış aylarında ren geyiği kadar büyük toynaklıları da avladıkları bilinmektedir. Avrasya vaşağı ayrıca diyetlerini kırmızı tilkiler, tavşanlar ve yabani tavşanlar, kemirgenler ve kuşlarla tamamlarlar. Kendi boyutlarının 3 ila 4 katı kadar avlarını öldürürler ve günde 1 ila 2 kg et tüketebilirler. Avrasya vaşakları, görünmeden yaklaşmak için gizlenerek sık bitki örtüsünden avlarını takip ederler. Daha sonra avın üzerine atlar ve boynundan ölümcül bir ısırık alırlar. Daha sonra hayvan boğulana kadar burnunu ısırırlar. Hayvanı avladıktan sonra diğer büyük yırtıcılardan uzak ve tek başına avı yiyebileceği bir alana götürür. Hemen yenilmeyen av daha sonra tüketilmek üzere bırakılır.

Avrasya vaşağı, menzillerinin çoğunda diğer üç büyük yırtıcı hayvanla sempatik bir şekilde ortaya çıkar: gri kurtlar, boz ayılar ve kurtlar. Boz ayılar çoğunlukla omnivordur ve av için vaşakla güçlü bir rekabete girmezler. Kurtlar ve Avrasya vaşağının bir arada bulunduğu yerlerde, genellikle ikisi de kaçınma göstermeden barış içinde bir arada yaşarlar. Bu, birincil av seçimi ve avlanma tarzlarındaki farklılıklara bağlanmıştır. Gri kurtlar Avrasya vaşağından daha büyüktür ve öncelikle kızıl geyik avlarken, Avrasya vaşağı karaca ve daha küçük toynaklılara odaklanır. Avrasya vaşağı, avlarını pusuya düşürmek için sık bitki örtüsü, düşmüş kütükler ve karda saklanan yalnız avcılardır. Tersine, gri kurtlar sürü avcılarıdır ve çok çeşitli habitatlarda bulunur. Bu türler arasındaki rekabet, karaca, kızıl geyik veya diğer toynaklı avların az olduğu alanlarda meydana gelebilir. Bu, avlanma davranışında değişikliklere neden olabilir ve Avrasya vaşağının gri kurtlar tarafından ara sıra lonca içi predasyonuna katkıda bulunmuştur.

Yaşam Süresi

Vaşak ya da avrasya vaşağı olarak isimlendirilem Lynx lynx, esaret altında 24, vahşi yaşamda ise 17 yıla kadar hayatta kalabilmektedir. Genç bireylerde ölüm oranı yüksektir.

Davranış Özellikleri

Yalnız vakit geçiren canlılar olarak vaşakların uzun süreli tek ilişkisi anne ile yavrular arasında gerçekleşmektedir. Daha çok sabahın erken saatlerinde ve akşam saatlerinde aktifdirler. Aktif olmadıkları zamanlarda kalın çalıların, uzun otların veya ağaçların örtüsü altında dinlenerek vakit geçirirler. Esas olarak karasaldırlar ancak tırmanma ve yüzme konusunda ustadırlar.

Tür Avcıları

Avrasya vaşağının doğal yırtıcıları yoktur, ancak kaplanlar ve kurtlar tarafından aralıklı olarak öldürülen vakalar olduğu bilinmektedir.

Koruma Statüsü

Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından asgari endişe altındaki türler listesinde gösterilmektedir.

Ekosistemdeki Rolü

Avrasya vaşağı yaşam aralığının çoğunda en büyük üçüncü etobur olarak yerini almaktadır. Bu nedenle avladığı bazı canlı türlerinin popülasyon büyüklüklerini, dağılımını ve davranışlarını etkileme yeteneğine sahiptirler. Toynaklı hayvanlar diyetlerinin büyük bir kısmını oluştururlar ve günde 1 ila 2.5 kg arasında et tüketebilirler. Avrasya vaşağı, avlanmanın uygulanmadığı bölgelerde geyik popülasyonlarının kontrolünde rol oynayabilmektedir. Karaca, kızıl geyik ve dağ keçisi popülasyonlarının yıllık %10 ila %40’ını avlayabilirler. Bu, yüksek oranda vaşak ve toynaklı yoğunluğuna ve gerçekleşen toynaklı ölümlerinin diğer nedenlerine bağlıdır. En büyük etki genellikle karaca ve dağ keçisi popülasyonlarında görülmektedir. Avrasya vaşağı ayrıca çok sayıda iç ve dış parazitten etkilenebilir.

Etkilendiği Parazit Türleri

• Diphyllobothrium latum
• Trichinella species
• Taenia laticollis
• Taenia hydatigena
• Taenia taeniaeformis
• Toxocara cati

İnsanlarla Etkileşimi

Avrasya vaşağı, 1900’lü yılların başlarında kürk için avlanmanın bir sonucu olarak nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Günümüzde, Rusya dışındaki tüm ülkelerde ticari avcılığı yasa dışıdır. Avrasya vaşağı, tüm avcılık ve ticaretin yasa dışı olduğu Afganistan’da korunmaktadır. Ancak bazı ülkelerde yasa dışı kürk ticareti yapılmaktadır. Avrasya vaşağı, avlanmanın uygulanmadığı bölgelerde geyik popülasyonlarının kontrolünde rol oynayabilir.

Dağılım alanlarının çoğunda, Avrasya vaşağı üçüncü en büyük yırtıcıdır. Yaralanmadıkça, kapana kısılmadıkça veya hastalanmadıkça insanlara saldırmazlar. İnsanlar bazen Avrasya vaşağının av bolluğunu azalttığından, çiftlik hayvanlarını ve evcil hayvanları öldürdüğünden şikayet etmektedir. Çoğu Avrupa ülkesinde, çiftçiler ve çobanların yaşadığı kayıpları telafi etmek için programlar oluşturulmuştur.

Kaynaklar:

• https://eunis.eea.europa.eu/species/1438
• https://animaldiversity.org/accounts/Lynx_lynx/
• https://www.iucnredlist.org/species/12519/121707666
• https://www.flickr.com/photos/mandennophotography/33239876318/
• https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/lynx-lynx
• https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/lynx-lynx
• https://www.euronatur.org/en/what-we-do/bear-wolf-lynx/lynx-in-europe/profile-lynx-lynx-lynx